در آستانه سفر رئیس‌جمهور آمریکا به خاورمیانه، اظهارنظر جنجالی دونالد ترامپ درباره احتمال تغییر نام «خلیج فارس» به «خلیج عربی»، موجی از خشم و اعتراض را در ایران برانگیخته است. ترامپ روز چهارشنبه در دفتر کار خود در کاخ سفید، در اظهاراتی مبهم اما تحریک‌آمیز گفت: «باید تصمیم بگیرم. نمی‌خواهم احساسات کسی را جریحه‌دار کنم. البته نمی‌دانم که اصلاً احساسات کسی جریحه‌دار خواهد شد یا نه» به‌گزارش آسوشیتدپرس، رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد در جریان سفرش به شماری از کشورهای عربی که سال‌هاست برای تغییر این نام تاریخی تلاش کرده‌اند، تصمیم نهایی خود را اعلام کند.
از کوروش تا امروز؛ خلیج فارس، خط قرمز ایرانیان
آب‌های لاجوردی خلیج فارس، از زمان امپراتوری کوروش کبیر در ۵۵۰ سال پیش از میلاد، همواره با همین نام شناخته شده‌اند؛ نامی که نه‌فقط یک عنوان جغرافیایی، بلکه نمادی از تمدن باستانی ایران و میراثی ملی برای ایرانیان محسوب می‌شود. ایرانِ امروز، وارث همان تمدنی است که از هند تا مرزهای اروپا گسترده بود و تمام سواحل جنوبی‌اش با این خلیج پیوند دارد. از دوران پهلوی تا جمهوری اسلامی، دفاع از نام «خلیج فارس» همواره یکی از خطوط قرمز دیپلماتیک تهران بوده است؛ خط قرمزی که در میان ایرانیان، صرف‌نظر از گرایش‌های سیاسی یا مذهبی، اجماعی نادر را رقم زده است.
اکنون، پیشنهاد دونالد ترامپ برای تغییر این نام به «خلیج عربی»، کاری کرده که کمتر رخ می‌دهد: اتحاد بی‌سابقه ایرانیان در محکومیت یک ایده مشترک. فضای مجازی، بیانیه‌ها و واکنش‌های عمومی، از داخل تا خارج از ایران، از موجی کم‌سابقه از خشم ملی حکایت دارد. اگرچه رئیس‌جمهور آمریکا از اختیار لازم برای تغییر نام‌های جغرافیایی در اسناد و مکاتبات رسمی ایالات متحده برخوردار است، اما چنین تصمیمی الزام‌آور برای سایر کشورها نخواهد بود.
ترامپ پیش‌تر نیز با فرمانی اجرایی، سامانه رسمی اطلاعات جغرافیایی دولت آمریکا را دستخوش تغییر کرده و تمامی ارجاعات به «خلیج مکزیک» را به «خلیج آمریکا» تبدیل کرده بود؛ اقدامی که بلافاصله واکنش تند مکزیک را در پی داشت. روز جمعه، کلودیا شینباوم، رئیس‌جمهور مکزیک اعلام کرد که دولت این کشور از شرکت گوگل به‌دلیل پیروی از دستور ترامپ شکایت کرده است.
در حال حاضر، هیئت رسمی اسامی جغرافیایی ایالات متحده استفاده از عنوان «خلیج فارس» را برای مکاتبات و اسناد دولتی الزامی می‌داند. در سطح بین‌المللی نیز، مسئولیت نام‌گذاری و ترسیم مرزهای دریایی بر عهده سازمان بین‌المللی هیدروگرافی است؛ اما این نهاد به‌تازگی به روزنامه نیویورک‌تایمز گفته است که «هیچ توافق‌نامه یا پروتکل رسمی بین‌المللی درباره نام‌گذاری مناطق دریایی وجود ندارد.» با این‌حال، ایده تغییر نام «خلیج فارس» با واکنش قاطع و یکپارچه ایرانیان روبه‌رو شده؛ مردمی که معمولاً در مسائل گوناگون اختلاف‌نظر دارند.
خلیج فارس را نمی‌توان مصادره کرد
تورج دریایی، مورخ سرشناس و مدیر مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کالیفرنیا-ایرواین، در واکنش به اظهارات ترامپ تأکید کرد: «این ماجرا فراتر از سیاست است؛ فراتر از شکاف‌های مذهبی و ایدئولوژیک. موضوعی است ملی و ریشه‌دار که احساسات مردم را به‌شدت جریحه‌دار کرده است. سوال اینجاست: آیا ترامپ واقعاً قصد دارد با ایران وارد گفت‌وگو شود، یا می‌خواهد هویت ملی این کشور را زیر سؤال ببرد؟» به‌گفته دریایی، ایرانیان از گذشته‌های دور، کشور خود را «آب و خاک» می‌نامیدند؛ سرزمینی که دو پهنه آبیِ خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال، در ضمیر ناخودآگاه تاریخی ملت ایران، جایگاهی فراتر از مرزهای جغرافیایی دارند و به‌عنوان نمادهای هویت ملی تلقی می‌شوند.
واکنش‌ها به اظهارات دونالد ترامپ درباره تغییر نام «خلیج فارس» همچنان ادامه دارد و دامنه آن، از تحلیلگران سیاسی تا چهره‌های ورزشی و مخالفان جمهوری اسلامی را در بر گرفته است. احمد زیدآبادی، تحلیلگر شناخته‌شده ساکن تهران، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «به صرف آرزو و هوس ترامپ، نه خلیج مکزیک، خلیج آمریکا می‌شود، نه کانادا به ایالات متحده می‌پیوندد، نه گرینلند به تملک آمریکا درمی‌آید و نه خلیج فارس، نام جعلی به خود می‌گیرد! » تیم ملی فوتبال ایران نیز با انتشار تصویری از نقشه خلیج فارس و استفاده از هشتگ محبوب #خلیج_همیشه_فارس در صفحه رسمی اینستاگرام خود، به صف معترضان پیوست. در خارج از ایران، حتی چهره‌های اپوزیسیون نیز از این ایده انتقاد کردند.
خلیج فارس در برابر پان‌عربیسم؛ نبردی که هنوز ادامه دارد
نام «خلیج فارس» قرن‌هاست که در نقشه‌ها، متون تاریخی و اسناد دیپلماتیک، از دوران امپراتوری باستانی ایران تا یونانی‌ها و استعمارگران انگلیسی، به‌عنوان نام رسمی این پهنه آبی ثبت شده است. ریشه‌های این نام به سلطه تاریخی ایران بر منطقه بازمی‌گردد و نخستین بار بنا بر شواهد تاریخی، در قرن پنجم پیش از میلاد توسط داریوش بزرگ، پادشاه هخامنشی مورد استفاده قرار گرفته است. با وجود تلاش‌هایی که از اواخر دهه ۱۹۵۰ و هم‌زمان با اوج‌گیری جنبش پان‌عربی برای جایگزینی این نام با عنوان «خلیج عربی» صورت گرفت، سازمان ملل متحد همچنان از «خلیج فارس» به‌عنوان نام رسمی استفاده می‌کند. در سال ۲۰۰۶، گروه کاری ویژه‌ای در این سازمان طی گزارشی پژوهشی اعلام کرد که در تمامی منابع معتبر تاریخی، اتفاق‌نظر کامل درباره این نام وجود دارد.
در این میان، حسین موسویان، دیپلمات پیشین و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در توافق برجام، هشدار داده است که طرح تغییر نام «خلیج فارس» می‌تواند تبعات سیاسی جدی به‌دنبال داشته باشد. او در مصاحبه‌ای تصریح کرد: «اگر ترامپ این اقدام را عملی کند، ضربه سنگینی به روند مذاکرات وارد خواهد شد. این تنها بی‌اعتمادی را تشدید می‌کند و به تندروهایی که معتقدند آمریکا قابل اعتماد نیست، جسارت و مشروعیت بیشتری می‌بخشد.»
منبع: فرارو‌به نقل از وال استریت ژورنال
ثبت دیدگاه