روابط دیرینه ترکیه با حماس، که زمانی به‌عنوان یک بار دیپلماتیک تلقی می‌شد، اکنون به یک مزیت راهبردی برای آنکارا تبدیل شده است. با متقاعد کردن این گروه مسلح برای پذیرش توافق آتش‌بس و تبادل گروگان‌های غزه که توسط دونالد ترامپ پیشنهاد شد، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، بار دیگر آنکارا را به مرکز دیپلماسی خاورمیانه بازگردانده است.
چرخش ژئوپلیتیکی بزرگ
به نوشته مدرن‌دیپلماسی، این اقدام نشانه‌ای از یک چرخش ژئوپلیتیکی بزرگ برای کشوری است که طی بخش عمده‌ای از دهه گذشته، به‌دلیل حمایت ایدئولوژیک از جنبش‌های اسلام‌گرا و روابط پرتنش با اسرائیل، مصر و ایالات متحده، از تلاش‌های منطقه‌ای کنار گذاشته شده بود.
مداخله اردوغان پس از آن صورت گرفت که اولتیماتوم واشنگتن به حماس مبنی بر آزادی گروگان‌های اسرائیلی یا تحمل ادامه حملات به بن‌بست رسید. ترامپ با تکیه بر اعتبار ترکیه نزد حماس، از آنکارا دعوت کرد تا میانجی‌گری کند. رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، ابراهیم کالین، رهبران حماس را مطمئن کرد که این توافق از حمایت شخصی ترامپ و اجماع منطقه‌ای برخوردار است. پذیرش نهایی توافق از سوی حماس تحت تأثیر فشار دیپلماتیک ترکیه، بار دیگر نشان داد که نفوذ آنکارا در معادلات خاورمیانه غیرقابل جایگزین شده است.
اهمیت موضوع
برای اردوغان، توافق غزه نه‌تنها یک موفقیت دیپلماتیک بلکه یک تحول سیاسی محسوب می‌شود. این توافق، اهرم نفوذ ترکیه در برابر واشنگتن را پس از سال‌ها تنش بر سر مسائلی مانند خرید سامانه موشکی S-400 و حمایت آمریکا از شبه‌نظامیان کرد در سوریه بازمی‌گرداند. تمجید علنی ترامپ از اردوغان به‌عنوان «یکی از قدرتمندترین رهبران جهان» جایگاه آنکارا را بار دیگر در محور راهبردی آمریکا تثبیت کرد.
این اقدام همچنین ترکیه را به‌عنوان یک میانجی قدرت‌مند منطقه‌ای بازتعریف می‌کند؛ کشوری که می‌تواند بر روندهایی تأثیر بگذارد که پیش‌تر از آنها کنار گذاشته شده بود. اردوغان با جلب همکاری حماس، توانایی ترکیه در مانور میان آمریکا، قدرت‌های عربی و جناح‌های فلسطینی را به نمایش گذاشت. این نقش تازه، به آنکارا قدرت چانه‌زنی بیشتری در سایر حوزه‌های دوجانبه، از جمله فروش متوقف‌شده جنگنده‌های F-35، لغو برخی تحریم‌های آمریکا، و تنظیمات امنیتی در شمال سوریه، می‌دهد.
در سطح منطقه‌ای، این چرخش موجب نگرانی شده است. اسرائیل و رقبای عرب ترکیه از جمله مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، دیپلماسی جسورانه آنکارا را تلاشی برای احیای نفوذ دوران عثمانی می‌دانند. تحلیل‌گران عرب اردوغان را سیاستمداری فرصت‌طلب توصیف می‌کنند که از بحران‌ها ابزار قدرت می‌سازد. با این حال، حتی منتقدان نیز اذعان دارند که مداخله او بن‌بستی را شکست که هیچ بازیگر دیگری قادر به حل آن نبود.
بازیگران درگیر و منافع آنها
در مرکز این داستان دیپلماتیک چهار بازیگر اصلی قرار دارند: ترکیه، ایالات متحده، حماس و اسرائیل. برای آمریکا، مشارکت آنکارا راهی برای پیشبرد مذاکرات بدون گفت‌وگوی مستقیم با حماس بود، گروهی که از سوی واشنگتن به‌عنوان سازمانی تروریستی شناخته می‌شود. برای ترکیه، این فرصتی بود تا تصویر خود را به‌عنوان عضوی از ناتو و میانجی‌ای در جهان اسلام بازسازی کند.
حماس که در اثر حملات اسرائیل و فروپاشی انسانی غزه به انزوا و فشار شدید دچار شده بود، ترکیه را به‌عنوان میانجی قابل اعتماد می‌دید که می‌تواند تضمین‌های معتبری از واشنگتن بگیرد. اسرائیل، در مقابل، تنها پس از مداخله مستقیم ترامپ، با مشارکت آنکارا موافقت کرد. سایر قدرت‌های منطقه‌ای مانند مصر، قطر و عربستان نقش حمایتی ایفا کردند، اما نسبت به گسترش نفوذ ترکیه محتاط بودند.
این پویایی جدید همچنین بازتابی از تنظیم مجدد روابط آمریکا و ترکیه بود. سفر اردوغان به کاخ سفید در سپتامبر که نخستین دیدار او در شش سال گذشته بود، روند ترمیم روابط را آغاز کرده بود. گفت‌وگوها درباره تحریم‌ها، جنگنده‌های F-35 و مسائل امنیتی سوریه زمینه همکاری فعلی را فراهم کرد و نشانه‌ای از گذار از خصومت به شراکت مشروط بود.
چشم‌انداز آینده
این‌که توافق غزه بتواند تغییری پایدار به همراه داشته باشد، هنوز مشخص نیست. پذیرش توافق از سوی حماس بیشتر ناشی از فرسودگی و فشار بین‌المللی بود تا اعتماد به اسرائیل یا امید به صلح بلندمدت. نبود نقشه‌راهی روشن برای دستیابی به دولت فلسطینی باعث شده آتش‌بس شکننده بماند.
برای اردوغان، چالش اصلی اکنون تبدیل موفقیت نمادین به دستاوردهای ملموس است. اگر ترکیه بتواند از اعتبار و حسن‌نیت تازه‌اش در واشنگتن بهره‌برداری کند، ممکن است در زمینه همکاری‌های نظامی، کاهش تحریم‌ها و پیشبرد دستورکار منطقه‌ای گسترده‌تر خود پیشرفت‌هایی به دست آورد. اما در صورت شکست در این مسیر، این موفقیت دیپلماتیک تنها به یک اپیزود گذرا تبدیل خواهد شد.
با این حال، میانجی‌گری در پرونده غزه نقطه عطفی در مسیر سیاست خارجی ترکیه به‌شمار می‌رود. آنکارا که زمانی به حاشیه رانده و منزوی شده بود، اکنون دوباره به بازیگری محوری تبدیل شده است که واشنگتن و متحدان منطقه‌ای‌اش دیگر نمی‌توانند نفوذش را نادیده بگیرند. این رویداد، روایت اردوغان از «ترکیه‌ای در حال احیا» را تقویت می‌کند، کشوری که می‌تواند بسته به موقعیت، هم به چالش بکشد و هم با قدرت‌های جهانی همکاری کند.
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه