سه روز گذشته، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین در یکی از شلوغ‌ترین بنادر چین میزبان رهبرانی از سراسر آسیا و خاورمیانه بود؛ نشستی از پیش طراحی‌شده تا چشم‌انداز او از یک نظم نوین جهانی را به نمایش بگذارد. اکنون، رهبر چین آماده است تا تصویری کاملاً متفاوت ارائه کند: نمایش پرزرق‌وبرقی از قدرت نظامی.
او فردا خیابان اصلی پکن «خیابان صلح ابدی» را در اختیار خواهد گرفت تا رژه‌ای بزرگ برگزار کند؛ همراه با نمایش سلاح‌های مافوق صوت پیشرفته، موشک‌های مجهز به کلاهک هسته‌ای، و پهپادهای زیردریایی؛ در کنار هزاران سرباز که با قدم‌های سنگین نظامی رژه می‌روند. پیام شی با این نمایش چندروزه از قدرت نرم و سخت روشن است: چین نیرویی است که می‌خواهد قواعد جهانی را از نو تنظیم کند و از به چالش کشیدن قواعد غرب هیچ ابایی ندارد.
فهرست مهمانان او هم این پیام را تقویت می‌کند: بیش از 40 رهبر جهان که روابط دوستانه با چین دارند، در صدر آنها ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، و همچنین مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری ایران. این نخستین بار است که رهبران چهار کشوری که استراتژیست‌های آمریکایی هشدار داده‌اند در حال همگرایی برای تشکیل یک «محور بحران‌زای» ضدآمریکایی هستند، در یک مراسم کنار هم دیده می‌شوند.
برای رهبران غربی که به‌طور بی‌امان در تلاش‌اند تا فشارها بر پوتین را برای پایان دادن به جنگ او در اوکراین افزایش دهند، این صحنه‌ها بسیار معنادار و هشداردهنده است. بنابراین وقتی شی به آن ها در یک روز نمادین برای کشورش، کرسی‌هایی را در کنار خود می‌دهد، نشان می‌دهد تنها وزنه جهانی است که می‌تواند شانسی واقعی برای تحت فشار گذاشتن پوتین برای پایان جنگ داشته باشد و اینکه قصد ندارد از این نفوذ در چارچوب قواعد غرب استفاده کند. برای شی، که طولانی‌ترین دوره رهبری و قدرتمندترین جایگاه را در چند دهه اخیر چین دارد، این نمادگرایی و زمان‌بندی آن البته کاملاً حساب‌شده است.
شی در مقابل دونالد ترامپ
در همین زمان، تحت ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ایالات متحده با جنگ تجاری جهانی در حال به‌هم‌زدن اتحادها و وارد آوردن فشار اقتصادی بر کشورها در سراسر جهان است، حتی دوستان و متحدانش. شی این لحظه را فرصتی مناسب می‌بیند تا شاید نمایشی چشمگیرتر از هر زمان دیگر از چالش خود علیه جهانی مبتنی بر قواعد و حساسیت‌های غربی ارائه دهد. نشانه‌ها هم نشان می‌دهد که این نمایش برای رهبر چین در حال ثمربخشی است.
تصاویر و ویدئوهای فعالیت‌های رهبران در روزهای اخیر نشان‌دهنده نوعی رفاقت و همدلی قدرتمند میان حاضران بوده است؛ از جمله استقبال پرشور نارندرا مودی نخست‌وزیر هند و پوتین از شی، در آغوش گرفتن پوتین توسط مودی، و رهبرانی که برای خوشامدگویی به پوتین دست دراز می‌کنند؛ در حالی که او شانه‌به‌شانه شی قدم می‌زند. این لحظات، به همان اندازه که بیانیه‌های رسمی اهمیت دارند، نشانه‌ای از همگرایی رهبران در غیاب غرب است.
«آنچه شی می‌خواهد منتقل کند، قطعیت درباره نقش چین در روابط بین‌الملل است. این پیام آشکارا به مردم سراسر منطقه می‌گوید که چین به‌عنوان یک قدرت بزرگ وارد صحنه شده و جایی نمی‌رود.» این را جاناتان تسین، رئیس کرسی مایکل اچ. آرماکاست، در مطالعات سیاست خارجی در اندیشکده بروکینگز گفت: «اگر شما متحد یا شریک آمریکا باشید و در پایتختی در منطقه نشسته باشید، و تردید جدی درباره قابلیت اتکای ایالات متحده به‌عنوان یک شریک داشته باشید، دیدن چنین تصویری بسیار ناخوشایند است.»
زمان، همین حالاست
در طول تشریفات و دیپلماسی روزهای اخیر، به نظر می‌رسید شی کاملاً آگاه است که آشفتگی سیاست خارجی آمریکا چه فرصتی در اختیارش گذاشته است. در سخنرانی‌ها و دیدارهایش با رهبران حاضر در نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO) در روز یکشنبه و دوشنبه، شی بر این پیام تأکید کرد که جهان در وضعیت گذار و آشوب قرار دارد و چین قدرتی مسئول و باثبات است که می‌تواند آن را به سمت آینده هدایت کند.
او روز دوشنبه خطاب به رهبران حاضر گفت: «ما باید با ذهنیت جنگ سرد مخالفت کنیم، جلوی تقابل و رفتارهای زورگویانه را بگیریم.» زبانی که چین مدت‌هاست برای توصیف رفتار آمریکا از آن استفاده می‌کند. او همچنین وعده صدها میلیون دلار کمک بلاعوض به کشورهای عضو SCO در سال جاری را داد.
این پیام جدید نیست، اما پکن امیدوار است در شرایطی متفاوت اثرگذارتر باشد؛ به‌ویژه پس از آن‌که ابرقدرت جهانی شبکه عظیم کمک‌های خارجی خود را قطع کرده، تعرفه‌های سنگین بر کشورهای در حال توسعه وضع کرده و در میان متحدان و شرکایش تردیدهایی درباره تعهد واقعی به دفاع از آنها ایجاد کرده است. همان‌طور که رهبر چین دوشنبه شب گفت: «قوانین داخلی چند کشور نباید بر دیگران تحمیل شود.»
شی پیش‌تر هم نشانه‌های سود بردن از تغییر سیاست‌های آمریکا را دیده است. نمونه روشن آن هند است: روز دوشنبه نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در حالی‌که کنار پوتین ایستاده بود، با لبخند و خنده با شی گفت‌وگو کرد؛ نشانه‌ای معنادار از صمیمیت رهبری که مدت‌هاست آمریکا تلاش کرده او را به‌عنوان وزنه تعادلی در برابر چین جذب کند.
تنها ماه گذشته، صادرات هند به آمریکا با تعرفه‌هایی تا ۵۰ درصد مواجه شد؛ نیمی از آن به‌عنوان جریمه‌ای برای خرید نفت روسیه که آمریکا آن را تأمین مالی جنگ پوتین می‌داند. حتی برای کشورهایی در جنوب‌شرق آسیا که مدت‌ها با نگرانی به قدرت نظامی فزاینده چین و ادعاهای سرزمینی‌اش در دریای چین جنوبی و بر سر تایوان نگاه کرده‌اند، تغییر پویایی‌های جهانی می‌تواند اثرگذار باشد.
چانگ جا ایان، استاد دانشگاه ملی سنگاپور، گفت: «زمان برای جذب رهبرانی که مدت‌ها سعی کرده‌اند میان آمریکا و چین تعادل برقرار کنند، همین حالاست.»
«یک آلترناتیو معتبر»
با این حال، همان‌قدر که شی این هفته از برنامه‌های پرجزئیات خود برای ارائه رهبری‌اش به طیف گسترده‌ای از کشورها بهره می‌برد، از آن برای مقابله با انتقادهای غربی نسبت به روابط دیرینه‌اش با کشورهایی چون کره شمالی، روسیه و ایران که همگی در نگاه غرب بازیگران یاغی هستند نیز استفاده می‌کند.
در پی جنگ پوتین در اوکراین، صداهایی در واشنگتن از یک هماهنگی در حال ظهور میان آنچه گاه «محور بحران‌زا» نامیده شده، هشدار داده‌اند؛ هرچند کارشناسان می‌گویند تاکنون نشانه‌های اندکی از هماهنگی چهارجانبه وجود داشته است. دست‌کم تا این لحظه.
به گفته برایان هارت، پژوهشگر «پروژه قدرت چین» در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی: «(رژه نظامی چین) نخستین بار خواهد بود که رهبران چین، روسیه، کره‌شمالی و ایران همگی در یک مکان حضور دارند. تاکنون تعاملات چهارجانبه اندک یا تقریباً هیچ بوده، بنابراین این لحظه‌ای ویژه است.»
چین با احتیاط عمل کرده تا آشکارا به‌عنوان حامی تجاوزهای این کشورها دیده نشود، برای مثال، به‌طور گسترده بر این باورند که پکن مقادیر زیادی کالاهای دوکاربردی (civil-military dual-use) به روسیه فرستاده، اما نه سلاح مرگبار، آن‌هم در زمانی که مسکو جنگش را پیش می‌برد.
اما وقتی شی این بازیگران را گرد هم می‌آورد، می‌خواهد پیام دهد که او می‌تواند قواعدی تعیین کند درباره اینکه چه کسی «باید از نظر جامعه بین‌المللی پذیرفتنی باشد، صرف‌نظر از آنچه غرب دموکراتیک یا آمریکا ممکن است بیندیشند.» این را استیو تسانگ، مدیر مؤسسه چین در دانشگاه SOAS لندن گفت.
صحنه‌ای رادیکال با حضور ترامپ
با این حال، صحنه ممکن است با حضور ترامپ در کاخ سفید کمتر رادیکال به نظر برسد. ماه گذشته، او میزبان پوتین در نشستی دوستانه بود و گفت که «همیشه رابطه فوق‌العاده‌ای» با این رهبر جنگ‌افروز داشته و شخصاً در فرودگاه از او استقبال کرد.
رئیس‌جمهوری آمریکا همچنین از دیدار خود با رئیس‌جمهور کره جنوبی، لی جائه میونگ، در ماه گذشته برای بحث درباره دیدار دوباره با کیم استفاده کرد. هر دو به‌عنوان تلاش‌های صلح معرفی شدند اما ترامپ بارها این خودکامگان را ستوده است.
اما پیام شی بخشی از چشم‌اندازی بسیار گسترده‌تر برای رهبر چین است؛ او لحظه‌ای مناسب‌تر از رژه نظامی پیش‌رو نمی‌بیند تا هم‌سویی‌های خود را آشکار کند؛ رژه‌ای که هشتادمین سالگرد تسلیم ژاپن در جنگ جهانی دوم و نقش چین در جنگیدن با قدرت امپریالیستی که سال‌ها سرزمین‌هایش را اشغال کرده بود، گرامی می‌دارد.
همانند پوتین، شی نیز تلاش کرده از آن تاریخ بهره بگیرد تا روایتی تازه بسازد؛ روایتی که چین و روسیه که در جنگ جهانی دوم به‌عنوان اتحاد شوروی می‌جنگید را به‌عنوان پاسداران یک «نظم پساجنگ جهانی دوم» نشان دهد؛ نظمی متمایز از آنچه امروز تحت سلطه آمریکا می‌دانند.
در نگاه شی و پوتین، علت اصلی جنگ اوکراین امروز یا حتی تلاش کره شمالی برای توسعه سلاح هسته‌ای، نه تجاوزگری‌های آن کشورها، بلکه نادیده گرفتن «نگرانی‌های امنیتی مشروع» آنها از سوی آمریکا و متحدانش است.
و در سطحی وسیع‌تر، آنها در گفتار سیاسی خود، ایالات متحده و اتحادها و نظام ارزشی‌ای را که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت، مسئول بحران‌ها، رویارویی‌ها و نابرابری‌های امروز جهان می‌دانند.
این هفته، شی «بی‌هیچ عذری از نظمی پس از جنگ جهانی دوم دفاع می‌کند؛ نظمی که او آن را زیر حمله قدرت‌های غربی می‌بیند که مصمم‌اند جلوی صعود چین را بگیرند.» این را تانگ ژائو، پژوهشگر ارشد در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌الملل در آمریکا گفت.
و همان‌طور که رهبران کشورهای دور و نزدیک را به سوی خود فرا می‌خواند، «کارزاری را برای بی‌اعتبار کردن رهبری آمریکا، تضعیف همبستگی غرب و ارتقای جایگاه چین به‌عنوان یک آلترناتیو معتبر پیش می‌برد.»
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه