دونالد ترامپ با تکیه بر موفقیت خود در میانجی‌گری آتش‌بس در غزه اعلام کرده است که به‌زودی می‌تواند به دستاورد بزرگ دیگری در عرصه سیاست خارجی یعنی متقاعد کردن عربستان سعودی به شناسایی رسمی اسرائیل تا پیش از پایان سال جاری برسد. اما به نظر می‌رسد او در این مسیر با ناامیدی روبه‌رو خواهد شد، چراکه ولیعهد عربستان سعودی در آستانه نخستین سفر خود به ایالات متحده پس از هفت سال، اهداف فوری‌تری را دنبال می‌کند.
جاه‌طلبی‌های تازه در ریاض؛ محمد بن‌سلمان به‌دنبال سپر دفاعی و فناوری هسته‌ای آمریکا
به گفته تحلیلگران، محمد بن‌سلمان، حاکم بالفعل عربستان، عادی‌سازی روابط با اسرائیل را هدفی بلندمدت می‌داند که تحقق آن ممکن است سال‌ها زمان ببرد. در دستور کار سفر رسمی او که بناست در اواسط نوامبر انجام شود، امضای یک پیمان دفاعی میان عربستان و ایالات متحده جایگاه ویژه‌ای دارد؛ توافقی که بنا بر اظهارات یک مقام آمریکایی و فردی آگاه از جزئیات سفر، در جریان دیدار نهایی خواهد شد. این منابع گفته اند این پیمان شباهت زیادی به توافق امنیتی اخیر واشنگتن با قطر خواهد داشت.
به گفته همین منابع، عربستان همچنین در تلاش است تا جنگنده‌های پیشرفته پنهان‌کار اف-۳۵ را برای تقویت نیروی هوایی خود از آمریکا خریداری کند. علاوه بر آن، ریاض امیدوار است مذاکرات مربوط به دسترسی به فناوری آمریکایی برای توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش را نیز پیش ببرد. به‌دست آوردن توافقی هسته‌ای و یک پیمان دفاعی، حتی اگر به‌صورت معاهده رسمی و نیازمند تأیید کنگره نباشد، برای محمد بن‌سلمان دستاوردی مهم و نمادی از تثبیت موقعیت او در عرصه بین‌المللی به شمار می‌آید.
«گام واقعی به‌سوی کشور فلسطین»؛ شرط عربستان برای صلح با اسرائیل
دولت بایدن در هر دو محور موردنظر عربستان یعنی پیمان دفاعی و همکاری هسته‌ای غیرنظامی در حال گفت‌وگو با ریاض بود، اما شرطی روشن گذاشته بود: عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل. این مذاکرات اما با آغاز جنگ غزه و فوران خشم عمومی در سراسر خاورمیانه علیه اسرائیل متوقف شد.
با این حال، این توقف ظاهری مانع از تلاش‌های دونالد ترامپ نشد. او در گفت‌وگویی با مجله تایم در ۱۵ اکتبر اعلام کرد که «بسیار نزدیک» به توافقی است که بر اساس آن، عربستان روابط رسمی با اسرائیل برقرار خواهد کرد و پیش‌بینی کرد این امر تا پایان سال محقق شود. ترامپ در مصاحبه دیگری با شبکه فاکس بیزنس گفت: «در طول جنگ نمی‌توانستند این کار را انجام دهند» و تاکید کرد اکنون که آتش‌بس برقرار شده، این اتفاق در آستانه وقوع است.
با وجود این، کارشناسان سعودی دیدگاهی کاملاً متفاوت دارند. علی شهابی، تحلیلگر نزدیک به حلقه تصمیم‌گیری در ریاض، معتقد است برقراری روابط رسمی میان دو کشور تا پایان سال «تقریباً غیرممکن» است، «مگر آن‌که در اسرائیل تغییر معجزه‌آسایی رخ دهد». به گفته شهابی، محمد بن‌سلمان، ولیعهد ۴۰ ساله عربستان، عادی‌سازی روابط را به شرطی ممکن می‌داند که اسرائیل «گامی بزرگ و غیرقابل بازگشت در مسیر تشکیل یک دولت فلسطینی» بردارد. او تاکید کرد: توافق میان عربستان و اسرائیل تنها ابزار فشار مؤثری است که برای کشورهای عربی باقی مانده تا از جانب فلسطینیان وارد عمل شوند. «پادشاهی می‌خواهد از این برگ برنده استفاده کند تا این مسئله را برای همیشه، به نفع ثبات منطقه‌ای حل‌وفصل کند.»
در شرایط کنونی، تحقق چنین تحولی بسیار بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و سیاستمداران تندرو حاضر در ائتلاف او آشکارا اعلام کرده‌اند که از تشکیل کشور فلسطین حمایت نخواهند کرد. علاوه بر این، بسیاری از اسرائیلی‌ها که از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به رهبری حماس به‌شدت آسیب روحی دیده‌اند، با همین موضع هم‌داستان‌اند. برای آنان، برقراری رابطه با عربستان سعودی اهمیت چندانی ندارد، در حالی که جلوگیری از شکل‌گیری یک دولت فلسطینی را اولویت مطلق خود می‌دانند.
بدر السیف، استادیار تاریخ دانشگاه کویت، با نگاهی انتقادی می‌گوید زمانی که ترامپ از تغییر قریب‌الوقوع در روابط عربستان و اسرائیل سخن می‌گوید، یادآور مربیان انگیزشی است که تلاش می کنند با «تجسم آرزوها»، آن‌ها را به واقعیت تبدیل کنند. او تاکید می کند تنها زمانی می‌توان به چنین تغییری امید داشت که ریشه‌های اصلی مناقشه اسرائیل – فلسطین مورد توجه قرار گیرد و به آن‌ها به‌طور واقعی پرداخته شود.
بازگشت ولیعهد به صحنه واشنگتن؛ از سایه خاشقجی تا رؤیای پیمان جدید با آمریکا
بخشی از بن‌بست کنونی به افکار عمومی در عربستان بازمی‌گردد. بر اساس یک نظرسنجی در اواخر سال ۲۰۲۳، شهروندان سعودی به‌طور قاطع با برقراری روابط با اسرائیل مخالف‌اند. هرچند نظام سیاسی در دوران محمد بن‌سلمان اقتدارگراتر شده، اما تحلیلگران می‌گویند ولیعهد همچنان ناگزیر است در تصمیم‌های حساس، واکنش جامعه را در نظر بگیرد.
برای بن‌سلمان، سفر دولتی پیش‌رو به ایالات متحده رویدادی سرنوشت‌ساز به‌شمار می‌رود. آخرین حضور او در آمریکا به سال ۲۰۱۸ بازمی‌گردد؛ سفری پرزرق‌وبرق و سه‌هفته‌ای که در آن با دونالد ترامپ و بسیاری از غول‌های اقتصادی و رسانه‌ای دیدار کرد. آن زمان پیام او روشن بود: عربستان جدید در مسیر تنوع‌بخشی اقتصادی و اصلاحات اجتماعی از جمله گسترش حقوق زنان گام برمی‌دارد.
اما چند ماه بعد، قتل فجیع جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار تبعیدی و ستون‌نویس واشنگتن پست در کنسولگری عربستان در استانبول همه‌چیز را تغییر داد. تحقیقات سازمان سیا نشان داد که ولیعهد دستور این قتل را صادر کرده است. در پی آن، موجی از محکومیت جهانی به‌راه افتاد و بسیاری از رهبران سیاسی و اقتصادی جهان که تا آن زمان پذیرای او بودند، از وی فاصله گرفتند.
محمد بن‌سلمان هرگونه دخالت شخصی در قتل را رد کرد، اما به‌عنوان حاکم بالفعل کشور مسئولیت نمادین آن را پذیرفت. بااین‌حال، این انزوای دیپلماتیک دیری نپایید. چند ماه بعد، مدیران ارشد بانک‌های آمریکایی دوباره به ریاض بازگشتند. در سال ۲۰۲۲، رئیس‌جمهور جو بایدن نیز به عربستان سفر کرد و در دیداری بحث‌برانگیز، با ولیعهد مشت‌به‌مشت سلام کرد.
از آن زمان، محمد بن‌سلمان به آمریکا سفر نکرده است؛ اما حامیانش می‌گویند سفر برنامه‌ریزی‌شده کنونی نقطه پایانی بر فصل پرتنش گذشته خواهد بود. آنان معتقدند او اکنون به چهره‌ای تعیین‌کننده در سیاست جهانی تبدیل شده است که نادیده‌گرفتنش ممکن نیست. در ماه مه، دونالد ترامپ عربستان را نخستین مقصد سفر خارجی مهم خود در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش اعلام کرد و در جمعی از مقامات و بازرگانان سعودی از اصلاحات بن‌سلمان تمجید کرد و گفت: «ابرقدرت جهان دیگر برایتان موعظه نخواهد کرد که چگونه زندگی کنید.»
هفته گذشته نیز اجلاس سالانه سرمایه‌گذاری عربستان در ریاض، که هزاران بانکدار، مقام دولتی و کارآفرین در آن حضور داشتند، صحنه نمایش چشم‌انداز اقتصادی ولیعهد بود. در این نشست بیش از دوازده میزگرد به موضوع هوش مصنوعی اختصاص داشت و مقامات سعودی درباره ابرپروژه‌ها و استراتژی جدید صندوق ثروت ملی سخن گفتند.
بااین‌حال، سخنی از بازسازی غزه در میان نبود؛ موضوعی که ترامپ امیدوار است بتواند عربستان و دیگر کشورهای خلیج فارس را برای رهبری آن متقاعد کند. تنها اشاره غیرمستقیم به مسئله عادی‌سازی روابط با اسرائیل از سوی دینا پاول، معاون پیشین مشاور امنیت ملی در دولت ترامپ مطرح شد که از «پیمان‌های ابراهیم» تمجید کرد؛ توافقی که در سال ۲۰۲۰ امارات و بحرین را به برقراری روابط رسمی با اسرائیل کشاند.
ترامپ همچنان رؤیای پیوستن عربستان به این پیمان‌ها را در سر دارد. اما به‌گفته یاسمین فاروق، مدیر پروژه خلیج فارس در اندیشکده «گروه بین‌المللی بحران»، عربستان سعودی بارها تأکید کرده است که چنین توافقی تنها زمانی ممکن خواهد بود که تشکیل دولت فلسطین بخشی از آن باشد. بااین‌حال، فاروق تاکید می‌کند که این موضع به‌معنای بسته‌شدن کامل درِ عادی‌سازی نیست. تا زمانی که کشورهای خلیج فارس بتوانند از مسیر رابطه با اسرائیل جایگاه خود را در واشنگتن تقویت کنند، «موضوع عادی‌سازی همچنان روی میز باقی خواهد ماند.»
منبع: فرارو
ثبت دیدگاه