عراق انتظار دارد تا اوایل سال ۲۰۲۶ سامانه‌های موشکی پدافند هوایی میان‌برد KM-SAM را که از کره جنوبی سفارش داده، تحویل بگیرد. همزمان، بغداد تأکید کرده که اجازه نخواهد داد اسرائیل بار دیگر از حریم هوایی عراق برای بمباران ایران استفاده کند. ارتش عراق در سپتامبر اعلام کرد که این سامانه‌ها از اوایل سال آینده میلادی وارد خدمت خواهند شد. این خرید، ارتقای چشمگیری نسبت به سامانه‌های پدافندی فعلی عراق به شمار می‌رود که شامل سامانه‌های کوتاه و میان‌برد آمریکایی Avenger AN/TWQ-1 و روسی Pantsir-S1 هستند.
کمی بعد از این اعلام، قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی عراق گفت بغداد اطمینان خواهد داد که اسرائیل نتواند در هیچ جنگ هوایی دیگر علیه ایران از حریم هوایی این کشور استفاده کند. در جریان جنگ ۱۲روزه ماه ژوئن، جنگنده‌های اسرائیلی بارها از آسمان عراق عبور کردند. در تاریخ ۲۰ ژوئن، بغداد در شکایتی رسمی به سازمان ملل اعلام کرد که ۵۰ جنگنده اسرائیلی در همان روز حریم هوایی عراق را نقض کرده‌اند.
مقابله با جنگنده‌های اسرائیلی به نیابت از ایران؟
به نوشته العربی الجدید، اگر پس از دریافت سامانه‌های KM-SAM جنگ دیگری میان ایران و اسرائیل درگیرد، عراق از لحاظ نظری توان بیشتری برای مقابله با هواپیماهای اسرائیلی در آسمان خود خواهد داشت. رایان بول، تحلیلگر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در شرکت اطلاعات ریسک RANE، گفت: «اگر جنگنده‌ها یا پهپادهای اسرائیلی به‌طور تصادفی وارد حریم هوایی عراق شوند، به‌احتمال زیاد بغداد حداقل تلاش می‌کند آن‌ها را هدف بگیرد تا برایشان ریسک ایجاد کند و رفتارشان را تغییر دهد. شلیک مستقیم به آن‌ها شاید هنوز هدف عراق نباشد، اما نشان دادن اینکه آسمان عراق منطقه آزاد نیست، کاملاً در راستای منافع بغداد است».
جِنگ ساگنیک، رئیس بخش تحلیل در شرکت مشاوره ژئوپلیتیک TAM-C Solutions، معتقد است افزودن سامانه‌های KM-SAM می‌تواند «هرگونه کارزار هوایی آینده اسرائیل علیه ایران را پیچیده‌تر کند. با این حال، با توجه به تعداد محدود باتری‌هایی که قرار است در آینده نزدیک از کره جنوبی تحویل گرفته شوند، بعید است بتوانند بیش از این عمل کنند یا مانع از حملات هوایی آینده علیه ایران شوند». بر اساس گزارش‌ها، عراق در نهایت انتظار دارد هشت باتری KM-SAM را به کار گیرد، اما کارشناسان معتقدند این تعداد احتمالاً برای جلوگیری از یک عملیات هوایی بزرگ اسرائیل کافی نخواهد بود.
ترکیه در سال ۲۰۱۹ سامانه پیشرفته S-400 را از روسیه خرید، اما تحت فشار سیاسی آمریکا و ناتو هرگز آن را عملیاتی نکرد. این سامانه‌ها هنوز پس از شش سال در انبارها باقی مانده‌اند. ساگنیک گفت سرنوشت سامانه‌های عراق نیز می‌تواند مشابه باشد، گرچه این بار «به‌دلیل مشکلات فنی نه فشار سیاسی. احتمالاً خرید این سامانه‌ها بیشتر جنبه نمادین دارد، زیرا عراق فاقد توان فنی لازم برای بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته نظامی است. احتمال دارد سرنوشتی مشابه جنگنده‌های F-16 عراق پیدا کنند که اکنون بیشترشان به‌دلیل نبود نگهداری مناسب و نیروی انسانی ماهر، از کار افتاده‌اند».
ساگنیک افزود: «بدون نیروهای متخصص کافی، سامانه‌های KM-SAM در بهترین حالت فقط می‌توانند مناطق محدودی در اطراف بغداد را پوشش دهند و در برابر نیروی هوایی مدرنی چون اسرائیل بی‌اثر خواهند بود. دولت عراق از این محدودیت‌ها آگاه است و احتمالاً از به خطر انداختن سرمایه‌گذاری ۲.۸ میلیارد دلاری خود خودداری خواهد کرد».
معادله دشوار بغداد
علاوه بر احتمال رویارویی عراق و اسرائیل بر سر نقض حریم هوایی، عامل دیگری نیز در این میان مطرح است: گروه‌های شیعه مورد حمایت ایران. در سخنرانی ۲۶ سپتامبر خود در سازمان ملل، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل، فهرستی از دشمنان اسرائیل را که به گفته او طی دو سال گذشته شکست خورده‌اند برشمرد و به‌طور گذرا به «نیروهای بسیج مردمی» (PMF) عراق، موسوم به حشد‌الشعبی اشاره کرد. او گفت: «تا کنون از آن‌ها بازدارندگی شده است، اما اگر رهبرانشان به اسرائیل حمله کنند، سرنوشت آن‌ها نیز همین خواهد بود». در پاسخ، یکی از فرماندهان حشد‌الشعبی، محمد الفریجی، اعلام کرد: «اسرائیل تنها بخشی از توان این گروه‌ها را دیده است. ما برای هرگونه حمله احتمالی آماده‌ایم».
گروه‌های حشد‌الشعبی عراق در جریان جنگ ماه ژوئن بین ایران و اسرائیل، وارد درگیری نشدند. این گروه‌ها پیش‌تر در واکنش به جنگ غزه، مواضع آمریکا و اسرائیل را با پهپاد و موشک‌های کروز هدف گرفته بودند، اما پس از حملات هوایی گسترده آمریکا در اوایل سال ۲۰۲۴ که در پاسخ به کشته شدن نظامیان آمریکایی انجام شد، تا حد زیادی حملات خود را متوقف کردند.
رایان بول، تحلیلگر ارشد شرکت مشاوره RANE، گفت: «به‌گمانم اسرائیلی‌ها ترجیح می‌دهند فعلاً حشد الشعبی را نادیده بگیرند، مگر آن‌که این گروه‌ها به ارتقای قابل‌توجهی در توان نظامی خود دست یابند و نسبت به ماه ژوئن، هماهنگی بیشتری با راهبرد دفاعی ایران از خود نشان دهند. در حالی‌که نمی‌توان احتمال حمله اسرائیل به سامانه‌های پدافند هوایی عراق را – به‌ویژه پس از تنش دیپلماتیک اخیر در دوحه – کاملاً رد کرد، بعید است اسرائیل بخواهد درگیری‌اش با ایران و متحدان منطقه‌ای آن را به کشور بی‌طرف دیگری گسترش دهد».
هر دو تحلیلگر، بول و جِنگ ساگنیک، معتقدند موضع آمریکا تعیین‌کننده خواهد بود؛ چه در مورد احتمال حمله اسرائیل به سامانه‌های KM-SAM عراق و چه در مورد استفاده احتمالی بغداد از آن‌ها علیه جنگنده‌های اسرائیلی. بول گفت: «اگر موشک‌ها یا هواپیماهایی بدون مجوز وارد حریم هوایی عراق شوند، بغداد احتمالاً تلاش می‌کند آن‌ها را رهگیری کند. با توجه به اینکه اسرائیل تمایلی به تشدید درگیری با عراق ندارد، ممکن است در بیشتر موارد، بغداد بتواند بدون واکنش جدی از سوی تل‌آویو دست به این اقدام بزند».
با این حال، او افزود که در صورت بالا گرفتن درگیری‌ها، عراق احتمالاً چشمان خود را بر عبور جنگنده‌های اسرائیلی خواهد بست – به‌ویژه اگر تحت فشار آمریکا قرار گیرد. «به بیان دیگر، این خرید گامی به‌سوی نوعی حاکمیت هوایی برای عراق است، اما بغداد هنوز راه درازی در پیش دارد تا بتواند واقعاً آسمان خود را به روی تجاوزات اسرائیل ببندد. در هر بحران احتمالی آینده، عراق نقش ناظر بی‌طرف را ایفا خواهد کرد و همچنان بر آمریکا به‌عنوان آخرین تضمین‌کننده امنیت خود تکیه خواهد داشت». ساگنیک در ادامه به دو دسته هدف بالقوه اسرائیل در خاک عراق اشاره کرد: اهداف محافظت‌شده توسط آمریکا و اهداف بدون پوشش حمایتی واشنگتن.
ساگنیک گفت: «عناصر و دارایی‌های حشد الشعبی در عراق، مادامی که نیروها یا تاسیسات دولت مرکزی هدف قرار نگیرند، عملاً برای اسرائیل آزاد تلقی می‌شوند. اما سامانه‌های دفاع هوایی عراق بدون چراغ سبز واشنگتن هدف قرار نخواهند گرفت. چنین مجوزی تنها در صورتی صادر می‌شود که این سامانه‌ها برای مانع‌تراشی در برابر عملیات مشترک احتمالی اسرائیل و آمریکا علیه ایران به‌کار گرفته شوند، و تصور من این است که بغداد از انجام چنین کاری خودداری خواهد کرد».
ساگنیک همچنین خاطرنشان کرد که دلیل خودداری اسرائیل از هدف قرار دادن مواضع حشد الشعبی، هیچ ارتباطی با توان نظامی فعلی یا آینده عراق ندارد. به گفته او، اقدامات محدود این گروه‌ها علیه اسرائیل – برخلاف دیگر متحدان منطقه‌ای ایران – تاکنون آن‌ها را از حملات اسرائیلی در امان نگه داشته است.
مهندسی معکوس سامانه کره‌ای
اما او هشدار داد: «تنها خطر واقعی زمانی است که ایران تلاش کند از سامانه‌های KM-SAM برای مهندسی معکوس استفاده کند یا نیروهای خود را برای به‌کارگیری آن‌ها در قالب دفاع هوایی ایران مستقر کند. در این صورت، معنای خرید این سامانه‌ها از سطح نمادین فراتر می‌رود و به تهدیدی مستقیم برای امنیت اسرائیل تبدیل می‌شود».
الکس آلمیدا، تحلیلگر امنیتی در شرکت انرژی Horizon Engage، نیز گفت حتی اگر اسرائیل در نهایت تصمیم بگیرد به مواضع حشد الشعبی در خاک عراق حمله کند، «فهرست اهدافش گسترده نخواهد بود. احتمالاً تنها رهبران کلیدی این گروه‌ها، انبارهای موشک و مهمات، و چند پایگاه مشخص هدف قرار می‌گیرند – بنابراین اسرائیل قادر است این عملیات را از راه دور و بدون حضور مستقیم در آسمان عراق انجام دهد. با این حال، بعید نیست اسرائیل برای باز نگه داشتن مسیر هوایی خود به سمت ایران، سامانه‌های KM-SAM عراق را نیز منهدم یا از طریق حملات پهپادی از کار بیندازد و بعید است بغداد ریسک درگیری مستقیم با اسرائیل را بپذیرد».
در نگاه کلان‌تر، ساگنیک ایران را در این معادله «فیل پنهان در اتاق» توصیف کرد. او گفت: «ایران تاکنون عراق را از درگیری با اسرائیل دور نگه داشته، چون اقتصاد نفت‌محور عراق تنها منبع عمده و بدون تحریم برای تجارت و تامین مالی تهران است. حفاظت از این زیرساخت اقتصادی حساس اما حیاتی در عراق، در اولویت سیاست تهران برای جلوگیری از جنگ مستقیم با اسرائیل قرار دارد.»
او افزود: «حتی بدون رضایت بغداد، گروه‌های حشد الشعبی می‌توانند به دستور تهران به جبهه‌ای واحد با حوثی‌ها، حزب‌الله یا سپاه پاسداران بپیوندند و نخست‌وزیر عراق، محمد شیاع السودانی، عملاً قادر به جلوگیری از آن نخواهد بود. این سیاست را می‌توان در ماجرای آزادی اخیر الیزابت تسورکوف، پژوهشگر اسرائیلی زندانی در عراق، به‌خوبی مشاهده کرد. او افزود: «به‌طور خلاصه، دولت مرکزی عراق بی‌تردید تمایل دارد از درگیری با اسرائیل اجتناب کند، اما تصمیم نهایی در این باره در تهران گرفته می‌شود، نه بغداد».
مبع: اکوایران
ثبت دیدگاه