فر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به عربستان در سال ۲۰۲۲ یک رویداد دیپلماتیک معمولی نبود. این سفر چهار سال پس از قتل جمال خاشقجی، منتقد سعودی، انجام شد؛ رخدادی که روابط دو کشور را به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسانده بود.
پک لوازم‌التحریر رایگان، هدیه تکنولایف برای بازگشت به مدرسه
حضور اردوغان در ریاض با هدف یخ‌شکنی در روابط شخصی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، و بازتنظیم مناسبات گسترده‌تر ترکیه با این پادشاهی صورت گرفت. سه سال پس از آن و پس از چندین دیدار رسمی در سطح عالی، روابط دفاعی دوجانبه گسترش چشمگیری یافته است.
عربستان در سال ۲۰۲۳ سفارش بزرگی برای خرید پهپادهای ساخت ترکیه ثبت کرد و اکنون گزارش‌ها حاکی است که در حال بررسی قرارداد تسلیحاتی تازه‌ای به ارزش میلیاردها دلار است. ریاض همچنین از شرکت‌های ترک برای کمک به ساخت صنعت دفاعی بومی خود دعوت کرده و در حال بررسی توافق‌هایی برای تولید مشترک فناوری‌های نظامی بومی است.
چنین مشارکتی تنها چند سال پیش و در سایه پیامدهای پرونده خاشقجی تقریباً غیرقابل تصور بود. این تحول همچنین بازتابی از دستاوردهای صنعتی ترکیه است؛ صنعتی که حضورش در بازار جهانی تسلیحات روزبه‌روز بیشتر پررنگ و غیرقابل چشم‌پوشی می‌شود.
ساخت ترکیه
به نوشته العربی الجدید، در پنج دهه گذشته، دولت‌های پی‌درپی در ترکیه تلاش کرده‌اند صنعت دفاعی کشور را توسعه دهند و وابستگی آن به شرکت‌های خارجی و زنجیره‌های تأمین بین‌المللی را کاهش دهند. ترکیه کوشیده است اکوسیستمی از شرکت‌های داخلی ایجاد کند که توانایی تولید قطعات و همکاری با پیمانکاران بزرگ جهانی برای کسب فناوری‌های نوین و دانش فنی را داشته باشند. تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۸۰ درصد محصولات مورد نیاز صنعت دفاعی ترکیه توسط شرکت‌های داخلی تأمین می‌شود.
انگیزه این خودکفایی به تحریم تسلیحاتی آمریکا در دهه ۱۹۷۰ بازمی‌گردد؛ تحریمی سه‌ساله که ترکیه را از خرید سلاح از بزرگ‌ترین شریک دفاعی وقت خود محروم کرد. اوفوک نجات تاشچی، استاد روابط بین‌الملل، گفت: «تنش‌ها با ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی، همراه با محدودیت‌های تحمیلی بر ترکیه، این کشور را واداشت تا بیشتر بر بخش دفاعی داخلی خود تمرکز کند.»
درس‌های دهه ۱۹۷۰ پنج سال پیش بار دیگر تکرار شد؛ زمانی که دولت ترامپ تحریم‌هایی علیه صنعت دفاعی ترکیه اعمال کرد و این کشور را به دلیل خرید سامانه دفاع هوایی روسی S-400 از برنامه جنگنده‌های F-35 کنار گذاشت. از آن زمان تاکنون، فروش تسلیحات آمریکا به ترکیه بیش از ۸۰ درصد کاهش یافته است.
شکوفایی صنعت دفاعی
توسعه این صنعت در سال‌های اخیر به بار نشسته و به تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر و فناوری پیشرفته منجر شده است. خودروهای زرهی و پهپادهای ترکیه به منبع درآمد خارجی کلانی تبدیل شده‌اند. نیروی دریایی ترکیه در حال گسترش استفاده از پهپادهای دریایی بومی است و هم‌اکنون نخستین ناو هواپیمابر کشور در دست ساخت است.
شرکت آسل‌سان، بزرگ‌ترین شرکت دفاعی ترکیه، سنسورها، فناوری‌های هدایت موشک و سامانه‌های جنگ الکترونیک تولید می‌کند. ارتش ترکیه در ماه اوت استفاده از سامانه دفاع هوایی جدید این شرکت موسوم به «گنبد فولادی» را آغاز کرد که بناست علیه موشک‌های کوتاه‌برد، میان‌برد و بلندبرد حفاظت ایجاد کند.
در میان پروژه‌های بلندپروازانه، توسعه جنگنده بومی نسل پنجمی «کآن» قرار دارد. این پروژه به رهبری صنایع هوافضای ترکیه پیش می‌رود و در صورت تکمیل در پایان این دهه، ترکیه را در زمره معدود کشورهای سازنده این جنگنده‌های پیشرفته قرار خواهد داد.
سرمایه‌گذاری در صنعت بومی، ترکیه را به یکی از صادرکنندگان نوظهور و سریع‌الرشد تسلیحات در جهان بدل کرده و این کشور را به تأمین‌کننده مهمی برای کشورهای آفریقا و آسیا تبدیل کرده است. با اتکای عمده به فروش خودروهای زرهی و پهپادها، درآمد سالانه صادرات دفاعی از ابتدای دهه بیش از سه برابر شده و در سال ۲۰۲۴ به ۷.۱ میلیارد دلار رسیده است.
طبق داده‌های مؤسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI)، سهم ترکیه از بازار جهانی تسلیحات از ۰.۸ درصد در نیمه دوم دهه ۲۰۱۰ به ۱.۷ درصد در بازه ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ افزایش یافته است. تقاضا برای سلاح‌های ترکیه به‌ویژه در میان کشورهای در حال توسعه با درآمد متوسط و بالا بالاست. جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، کشورهای خلیج فارس، اوکراین و پاکستان طی دهه گذشته از بزرگ‌ترین خریداران خارجی آن بوده‌اند.
مزیت‌های رقابتی ترکیه
رشد سریع شرکت‌های ترک تنها ناشی از قیمت مناسب‌تر نیست؛ بلکه آن‌ها مزیت‌های دیگری نیز نسبت به رقبای خود دارند. نخست اینکه محصولاتشان به پشتوانه عضویت ترکیه در ناتو، با استانداردهای غربی تولید می‌شود، اما با شرایط مطلوب‌تر از پیمانکاران آمریکایی و اروپایی عرضه می‌گردد.
سیتکی اگل، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اقتصاد ازمیر، می‌گوید: «شرکت‌های ترک به دلیل فعالیت در فضای اقتصادی متلاطم و غیرقابل پیش‌بینی داخلی، با حاشیه‌های ریسک بالاتری عمل می‌کنند. این به معنای ارائه زمان تحویل کوتاه‌تر و شرایط قراردادی انعطاف‌پذیرتر است».
علاوه بر این، فروش تسلیحات ترکیه مشروط به ملاحظات سیاسی پیچیده نیستند و کمتر در معرض تغییر دستورکار دولت‌های غربی قرار دارند. اگل می‌افزاید: «وقتی می‌خواهید سلاح بخرید، دنبال پیش‌بینی‌پذیری هستید. می‌خواهید مطمئن باشید خریدتان گروگان مسائل دیگر در روابطتان نمی‌شود».
مزیت دیگر این است که بسیاری از محصولات ترکیه، برخلاف برخی تجهیزات اروپایی، در ارتش این کشور به کار گرفته شده و در میدان نبرد آزمایش شده‌اند.
ورود به بازارهای پیشرفته
هرچند کشورهای در حال توسعه همچنان بزرگ‌ترین مشتریان ترکیه هستند، اما شرکت‌های ترک طی سال گذشته توانسته‌اند در اقتصادهای پیشرفته نیز جای پایی باز کنند؛ بازاری که ورود به آن تا چند سال پیش غیرقابل تصور بود.
صنایع هوافضای ترکیه اکنون به اسپانیا هواپیمای آموزشی می‌فروشد. کشتی‌سازی‌های ترکیه در حال ساخت کشتی‌های لجستیکی برای نیروی دریایی پرتغال هستند. شرکت برجسته تولید پهپاد بایکار قصد دارد در همکاری با غول دفاعی ایتالیایی «لئوناردو»، در ایتالیا هواپیماهای بدون سرنشین تولید کرده و به کشورهای اروپایی بفروشد. در رویدادی مهم در دسامبر گذشته، بایکار نخستین خرید خود در اروپا را انجام داد و شرکت هوافضای ایتالیایی «پیجیو» را خریداری کرد.
پیش‌بینی می‌شود فروش ترکیه در سال‌های آینده همچنان رو به افزایش باشد؛ به‌ویژه با گسترش حضور در آفریقا و آسیا و ورود بیشتر به بازار اروپا. دولت ترکیه انتظار دارد درآمد صادرات دفاعی در سال جاری به ۸ میلیارد دلار برسد و هدف‌گذاری کرده تا این رقم را تا سال ۲۰۲۸ به ۱۱ میلیارد دلار برساند.
قدرت پهپادی جهانی
پهپادها به نماد اصلی صعود ترکیه به‌عنوان یک بازیگر مهم در صنعت جهانی تسلیحات تبدیل شده‌اند. شرکت‌های ترکیه‌ای مانند بایکار و صنایع هوافضای ترکیه (TAI) پهپادهای خود را به نزدیک به ۴۰ کشور صادر کرده‌اند؛ پهپادهایی که با نقش‌آفرینی در اوکراین، سوریه و قره‌باغ خبرساز شدند و این کشور را در خط مقدم فناوری‌ای قرار داد که در حال بازنویسی قواعد جنگ مدرن است.
این رشد به‌طرز چشمگیری سریع بوده است. بر اساس داده‌های «مرکز امنیت نوین آمریکا»، تنها در کمتر از هفت سال از ورود به بازار جهانی، پیمانکاران ترک مسئول بیش از دوسوم انتقالات جهانی پهپادهای مسلح بوده‌اند. بین ژانویه ۲۰۲۰ تا سپتامبر ۲۰۲۳، ترکیه پس از ایالات متحده در رتبه دوم بیشترین تعداد صادرات پهپاد قرار گرفت و حتی از اسرائیل پیشی گرفت.
موفقیت‌های اخیر پهپاد بایراکتار TB2 و آکینچی شرکت صنایع هوافضای ترکیه، اگرچه تازه در سطح جهانی دیده می‌شوند، اما نتیجه راهبردی چند دهه‌ای برای توسعه پهپادها هستند؛ راهبردی که با جنگ ترکیه علیه پ‌ک‌ک شکل گرفت. به گفته اِگِلی، «این برای ترکیه تجربه‌های بسیار زیادی به همراه داشت؛ دانشی مستقیم از نحوه استفاده، دکترین‌ها، نقاط قوت و ضعف پهپادها».
سلطه ترکیه در حوزه پهپادهای مسلح تا حد زیادی مرهون غیبت شرکت‌های آمریکایی و اروپایی در بازار جهانی است. قوانین ایالات متحده به‌شدت صادرات پهپادهای رزمی این کشور را محدود کرده و اروپایی‌ها هم در راه‌اندازی برنامه‌های پهپادی بزرگ ناکام بوده‌اند. اگِلی گفت: «اروپایی‌ها حضور نداشتند، آمریکایی‌ها نمی‌فروختند، چینی‌ها می‌فروختند اما مشتری‌ها راضی نبودند. ترکیه از این فرصت نهایت استفاده را برد».
عامل دیگر برتری ترکیه، گرایش زودهنگام به توسعه مهمات کوچک‌تر برای هواپیماهای سبک‌تر بود؛ جایگزینی کارآمد در برابر موشک‌های بزرگ‌تر و گران‌تر ساخت آمریکا و اروپا. به گفته اگِلی، ترکیه با پر کردن این خلأ، مهماتی را توسعه داد که برای ارتش‌های خارج از جهان توسعه‌یافته مناسب‌تر بودند.
اسلحه و دیپلماسی
فناوری‌های رو به تکامل ترکیه، ابزاری کلیدی برای تقویت روابط خارجی این کشور و حتی نزدیکی دوباره با دشمنان سابق بوده است. این مسئله بیش از هر جای دیگری در خلیج فارس نمایان است؛ جایی که کشورها پیشینه پرتنش خود با آنکارا را کنار گذاشته و به شرکای مشتاق صنایع دفاعی ترکیه تبدیل شده‌اند. طبق داده‌های موسسه استکهلم، امارات متحده عربی که خود یکی از سریع‌ترین رشد‌ها را در میان صادرکنندگان نوظهور تسلیحات جهان داشته، در نیمه نخست این دهه بزرگ‌ترین بازار صادراتی ترکیه بود و تقریباً یک‌پنجم کل صادرات این کشور را به خود اختصاص داد.
از زمان سفر اردوغان به ریاض در ۲۰۲۲ و بهبود روابط، عربستان سعودی نیز به سمت همکاری نزدیک‌تر با شرکت‌های ترک حرکت کرده است. در ۲۰۲۳، عربستان پهپادهای بایراکتار را به نیروی هوایی خود افزود و اکنون در پی توافقی به ارزش ۶ میلیارد دلار برای خرید مجموعه‌ای از تسلیحات ساخت ترکیه، از جمله تانک، کشتی جنگی و موشک است.
در ماه ژوئیه، صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان از شرکت‌های پیشروی ترکیه برای کمک به توسعه صنعت دفاعی بومی خود دعوت کرد؛ اقدامی که به کاهش وابستگی به سامانه‌های آمریکایی کمک خواهد کرد. همچنین ریاض تمایل خود را برای خرید ۱۰۰ جنگنده بومی کان اعلام کرده و برای مشارکت در تولید مشترک این هواپیما نیز ابراز اشتیاق کرده است.
به گفته تاشجی، استاد روابط بین‌الملل، پیشرفت‌های تکنولوژیک ترکیه شرکت‌های دفاعی این کشور را به «عامل تعیین‌کننده حیاتی» در تحقق اهداف سیاست خارجی آنکارا بدل کرده است. او افزود: «ادعای ترکیه برای تبدیل شدن به یک بازیگر بزرگ منطقه‌ای، با ایجاد روابط دوجانبه و منطقه‌ای عمیق‌تر از طریق صنایع دفاعی پشتیبانی می‌شود. برای همسایگان ترکیه، پشت کردن به این کشور دیگر به سادگی گذشته امکان‌پذیر نیست.»
متبع: اکوایران
ثبت دیدگاه