به نوشته یک رسانه منطقه‌ای، میزبانی جمهوری آذربایجان از احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، نگرانی‌های تهران درباره امنیت ایران و نفوذش در قفقاز جنوبی را افزایش داده است.
احتمال استقرار یک شرکت خصوصی آمریکایی برای گشت‌زنی در دالان پیشنهادی زنگزور نیز بر این نگرانی‌ها افزوده شده است؛ اقدامی که عملاً مرز ایران با ارمنستان را زیر نظارت غیرمستقیم ایالات متحده قرار خواهد داد.
احمد الشرع در تاریخ ۱۲ ژوئیه به باکو سفر کرد. این نخستین دیدار رسمی او از جمهوری آذربایجان از زمان برکناری بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین سوریه، در دسامبر ۲۰۲۴ محسوب می‌شود.
گفت‌وگوهای الشرع با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، بر تقویت روابط دوجانبه به‌ویژه در حوزه توسعه اقتصادی و همکاری‌های انرژی متمرکز بود. دو کشور یادداشت تفاهمی در زمینه همکاری انرژی امضا کردند که شامل برنامه‌هایی برای صادرات گاز طبیعی آذربایجان به سوریه از طریق ترکیه می‌شود و تلاشی برای کاهش بحران انرژی مستمر در سوریه است.
نکته قابل توجه اینکه برخی رسانه‌های غربی و اسرائیلی گزارش دادند که قرار است مقاماتی از اسرائیل و سوریه در باکو با یکدیگر دیدار کنند. یکی از رسانه‌های اسرائیلی به نقل از منبعی سوری ادعا کرده که شخص الشرع نیز در «حداقل» یکی از این دیدارها شرکت خواهد کرد.
اهداف احتمالی نزدیکی باکو و دمشق
در ایران، رسانه‌ها با تردید و نگرانی شدید نسبت به این سفر واکنش نشان دادند؛ به‌ویژه با توجه به روابط پرتنش تهران با باکو به‌دلیل نزدیکی‌اش به تل‌آویو، و نیز سردی روابط ایران با دمشق پس از به قدرت رسیدن الشرع.
خبرگزاری اصولگرای دفاع‌پرس در تاریخ ۱۴ ژوئیه نوشت که این سفر «تنها به پیچیدگی بحران امنیتی در غرب آسیا می‌افزاید». این رسانه تأکید کرد که دیدار احتمالی میان مقام‌های سوری و اسرائیلی در باکو «به‌طور مستقیم نشان می‌دهد که هدف راهبردی این تحرکات، مقابله با نفوذ ایران در سوریه است».
پایگاه خبری مشرق‌نیوز، نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نوشت که آذربایجان اکنون «جاه‌طلب» شده و در پی آن است که از یک «بازیگر محلی» به کشوری تبدیل شود که می‌خواهد در «معماری امنیتی و همکاری اقتصادی» منطقه نقش گسترده‌تری ایفا کند. با این حال، این رسانه هشدار داد که علی‌اف در این مسیر با چالش‌های فراوانی از جمله رقابت‌های ژئوپولیتیکی و پیچیدگی‌های داخلی سوریه مواجه خواهد بود.
روزنامه اصلاح‌طلب «آرمان‌ملی» نیز با یادآوری گزارش‌هایی از جنگ ۲۰۲۰ آذربایجان با ارمنستان، یادآور شد که شبه‌نظامیان سوری تحت حمایت ترکیه در آن زمان با هواپیما به آذربایجان منتقل و در جنگ شرکت کردند. این روزنامه مدعی شد که اکنون الشرع، بنیان‌گذار شاخه سوری القاعده، مأمور شده است تا با هدف بی‌ثبات‌سازی مرزهای ایران و روسیه، «بخشی از شبه‌نظامیان سوری را از طریق ترکیه به پایگاه‌هایی در آذربایجان منتقل کند».
نظارت آمریکایی بر کریدور زنگزور
در همین حال، تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه و فرستاده ویژه آمریکا در امور سوریه، در تاریخ ۱۱ ژوئیه پیشنهاد کرد که یک شرکت خصوصی آمریکایی می‌تواند نظارت بر کریدور پرمناقشه زنگزور را بر عهده بگیرد. این مسیر ترانزیتی پیشنهادی قرار است جمهوری آذربایجان را از طریق جنوب ارمنستان به منطقه نخجوان و سپس به ترکیه متصل کند.
پیشنهاد باراک شامل اجاره یک قطعه ۴۳ کیلومتری از این کریدور برای مدت ۱۰۰ سال است، به‌گونه‌ای که یک شرکت لجستیکی آمریکایی وظیفه مدیریت و نظارت بر عبور و مرور کالا را بر عهده بگیرد و داده‌ها را به شکلی شفاف با همه طرف‌ها به اشتراک بگذارد.
تهران به‌شدت با این کریدور پیشنهادی مخالفت کرده و آن را طرحی می‌داند که از سوی باکو و با حمایت آنکارا برای قطع دسترسی زمینی مستقیم ایران به ارمنستان طراحی شده است؛ کشوری که سال‌ها متحد جمهوری اسلامی بوده و در عین حال رقیب آذربایجان و ترکیه محسوب می‌شود.
ایران همواره با دالان زنگزور مخالفت کرده و آن را تهدیدی علیه نفوذ منطقه‌ای خود و عاملی برای ایجاد اختلال در مرزهایش با ارمنستان می‌داند.
اگر مدیریت این کریدور به یک شرکت آمریکایی واگذار شود، تهران احتمالاً آن را یک تشدید تنش جدی تلقی خواهد کرد؛ چرا که این امر عملاً یک نهاد تحت حمایت آمریکا را بر مسیر ترانزیتی حساسی که در امتداد مرز ایران با ارمنستان قرار دارد، مسلط می‌کند.
تمرکز بر آذربایجان
در پی حمله نظامی اسرائیل به ایران در ماه گذشته، بخشی از تمرکز تهران به سمت جمهوری آذربایجان معطوف شده است. این امر ناشی از همکاری‌های رو‌به‌گسترش دفاعی و سیاسی باکو با تل‌آویو است و در ادامه گزارش‌هایی مطرح شده که ارتش اسرائیل از خاک کشوری ناشناس در منطقه برای عملیات علیه ایران استفاده کرده است.
در تماس تلفنی با علی‌اف پس از جنگ ایران و اسرائیل که بین ۱۳ تا ۲۴ ژوئن رخ داد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، از رئیس‌جمهور آذربایجان خواست تا گزارش‌هایی را که مدعی بودند پهپادهای اسرائیلی از خاک آذربایجان به سوی ایران پرتاب شده‌اند، «بررسی و راستی‌آزمایی» کند. در روزهای ابتدایی جنگ اسرائیل علیه ایران، باکو هرگونه اتهام درباره حمایت از این حمله را رد کرد.
اوایل ماه جاری، پزشکیان به‌دلیل آنچه «نرمش بیش از حد» در برابر علی‌اف در جریان سفرش به آذربایجان برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) خوانده شد، هدف انتقاد رسانه‌های داخلی قرار گرفت. برخی رسانه‌ها زبان بدن پزشکیان در دیدار با علی‌اف را «بیش از حد دوستانه» توصیف کردند و برخی دیگر از اینکه رئیس‌جمهور ایران در یک نشست غیررسمی سران اکو هنگام ورود علی‌اف از جای خود برخاسته، صراحتاً انتقاد کردند.
در دسامبر ۲۰۲۴، گروه اسلام‌گرای سنی هیئت تحریر الشام به رهبری احمد الشرع، همراه با ارتش ملی سوریه تحت حمایت ترکیه، به پنج دهه حاکمیت خاندان اسد در سوریه پایان دادند. در دوران حکومت اسد، سوریه یکی از ارکان اصلی راهبرد دفاع پیش‌دستانه ایران بود و به‌عنوان متحدی حیاتی و مسیر ترانزیتی کلیدی به لبنان عمل می‌کرد. اندکی پس از به قدرت رسیدن، الشرع – که پیش‌تر با نام جنگی ابو محمد الجولانی شناخته می‌شد – روابط خود با ایران را قطع کرد، سفارت ایران در دمشق را بست و ورود اتباع ایرانی به سوریه را ممنوع اعلام کرد.
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه