رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، اخیراً از احتمال توافق عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل سخن گفته، اما بعید است این موضوع در زمان سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، به کاخ سفید در ماه جاری به نتیجه برسد.
دگرگونی چهره امنیتی و سیاسی منطقه؟
به نوشته خبرگزاری رویترز، برقراری روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و عربستان سعودی ممکن است چهره سیاسی و امنیتی خاورمیانه را دگرگون کند و احتمالاً نفوذ آمریکا در منطقه را تقویت کند. ترامپ ماه گذشته گفت امیدوار است عربستان خیلی زود به دیگر کشورهایی که توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ را برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل امضا کرده‌اند بپیوندد.
اما دو منبع خلیج فارس به رویترز گفتند که ریاض از طریق کانال‌های دیپلماتیک پیام داده است که موضع آن تغییر نکرده: «عربستان تنها زمانی حاضر به امضا است که یک نقشه راه روشن برای تشکیل کشور فلسطین وجود داشته باشد». به گفته این منابع، هدف این است که از اشتباهات دیپلماتیک جلوگیری شود و قبل از هرگونه موضع‌گیری علنی، مواضع عربستان و آمریکا هماهنگ باشد. یکی از این منابع گفت هدف این است که پیش یا پس از نشست ۱۸ نوامبر در کاخ سفید، هیچ‌گونه برداشت اشتباه یا ابهامی رخ ندهد.
به گفته جاناتان پانیکاف، معاون پیشین افسر اطلاعات ملی آمریکا در امور خاورمیانه، ولیعهد سعودی «احتمالاً در آینده نزدیک هیچ‌گونه رسمی‌سازی روابط را بدون دست‌کم یک مسیر معتبر به سوی تشکیل کشور فلسطین در نظر نخواهد گرفت». پانیکاف، که اکنون در اندیشکده شورای آتلانتیک در واشینگتن فعالیت می‌کند، افزود: «شاهزاده احتمالاً تلاش خواهد کرد از نفوذ خود بر ترامپ برای گرفتن حمایت آشکارتر و صریح‌تر از ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی استفاده کند.»
خوش‌بینانه ترامپ
سفر هفته آینده نخستین سفر ولیعهد پادشاهی سعودی به واشنگتن از زمان قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار واشینگتن‌پست و منتقد ریاض در سال ۲۰۱۸ است؛ قتلی که در کنسولگری عربستان در استانبول رخ داد و واکنش جهانی به همراه داشت. بن سلمان دخالت مستقیم در این قتل را رد کرده است.
امارات متحده عربی، بحرین و مراکش پیشتر در چارچوب توافق‌های ابراهیم روابط خود را با اسرائیل عادی کرده‌اند و ترامپ گفته انتظار دارد این توافق‌ها به‌زودی گسترش یابد. او ۵ نوامبر گفت: «کشورهای زیادی اکنون به توافق‌های ابراهیم می‌پیوندند و امیدواریم خیلی زود عربستان سعودی نیز به آن‌ها بپیوندد». او اما زمان مشخصی ارائه نکرد. ترامپ در یک مصاحبه تلویزیونی که ۱۷ اکتبر پخش شد، گفت: «امیدوارم عربستان وارد توافق شود و دیگران نیز همینطور. فکر می‌کنم وقتی عربستان وارد شود، همه وارد خواهند شد». اما توافقی که امارات، بحرین و مراکش امضا کردند، مسئله تشکیل کشور فلسطین را نادیده گرفت.
به گفته برخی منابع ریاض به واشینگتن اعلام کرده که هرگونه اقدام برای به رسمیت شناختن اسرائیل باید بخشی از چارچوبی جدید باشد، نه صرفاً گسترش توافق‌های قبلی. برای عربستان، زادگاه اسلام و نگهبان دو مکان مقدس، به رسمیت شناختن اسرائیل فراتر از یک تصمیم دیپلماتیک صرف است. این مسئله به شدت به موضوع امنیت ملی و حل یکی از قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین مناقشات منطقه گره خورده است. برداشتن چنین گامی با وجود آتش‌بس شکننده‌ای که پس از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به جنوب اسرائیل برقرار شد، با بی‌اعتمادی عمومی اعراب نسبت به اسرائیل به دلیل شدت عملیات نظامی این کشور در جنگ علیه حماس در غزه همچنان بسیار زیاد است.
منال رضوان، مقام وزارت خارجه عربستان، خواستار خروج کامل و زمان‌بندی‌شده اسرائیل از نوار غزه، استقرار یک نیروی بین‌المللی حفاظت و بازگشت و تقویت نقش تشکیلات خودگردان فلسطین در غزه شده است. او گفته این اقدامات برای تشکیل کشور فلسطین ضروری است و پیش‌شرط ادغام منطقه‌ای و اجرای راه‌حل دو دولتی محسوب می‌شود. با توجه به مخالفت قاطع بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با تشکیل کشور فلسطین، دو منبع به رویترز گفتند عربستان هیچ چشم‌انداز فوری برای برآورده شدن خواسته ترامپ درباره عادی‌سازی روابط نمی‌بیند.
امتیازاتی که برآورده نمی‌شود
مقامات سعودی می‌گویند پیشرفت در این زمینه نیازمند امتیازاتی است که نه واشنگتن و نه تل‌آویو در حال حاضر حاضر به ارائه آن نیستند. ترامپ و ولیعهد قرار است یک پیمان دفاعی را نهایی کنند. مقامات سعودی مصمم هستند که دیدار ترامپ و محمد بن سلمان را به سمت همکاری‌های دفاعی و سرمایه‌گذاری هدایت کنند، زیرا نگرانند که موضوع حساس و سیاسی عادی‌سازی روابط با اسرائیل بر دستور کار نشست سایه بیاندازد. انتظار می‌رود این دیدار منجر به نهایی شدن یک پیمان دفاعی مهم شود که دامنه حمایت نظامی آمریکا از حاکم بالفعل بزرگترین صادرکننده نفت جهان را تعریف کرده و حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس را تثبیت کند. با این حال، این توافق احتمالی تا حدی کاهش یافته است.
دو منبع خلیج فارس و سه دیپلمات غربی گفته‌اند که این توافق دفاعی کم‌تر از پیمان کامل و مورد تأیید کنگره است که ریاض زمانی در ازای عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواستار آن بود. این توافق که به‌طور کلی مشابه ترتیباتی است که در ماه سپتامبر از طریق یک فرمان اجرایی با قطر ایجاد شد، همکاری‌ها را به حوزه فناوری‌های پیشرفته و دفاعی گسترش می‌دهد.
ریاض خواستار گنجاندن بندهایی بود که به دولت‌های آینده آمریکا اجازه دهد این توافق را به یک پیمان کامل ارتقاء دهند؛ نوعی تضمین برای ادامه‌دار بودن توافقی که در حال حاضر الزام‌آور نیست و ممکن است توسط رؤسای‌جمهور آینده لغو شود. دیوید ماکوفسکی، پژوهشگر مؤسسه واشنگتن، گفت: «این همان پیمانی نیست که آن‌ها می‌خواستند؛ ممکن است آن را کامل ندانند، اما یک گام میانی به سوی یک پیمان کامل است».
پیوند میان پیمان دفاعی، عادی‌سازی با اسرائیل و تشکیل کشور فلسطین، یک معادله پیچیده ایجاد کرده و باعث شده ریاض و واشنگتن در غیاب پیشرفت در دو مسیر دیگر، به یک توافق دفاعی محدود رضایت دهند. آن‌ها می‌گویند که این سازش ممکن است در صورت پیشرفت روند عادی‌سازی، در آینده به یک پیمان کامل تبدیل شود. عبدالعزیز صقر، رئیس اندیشکده سعودی «مرکز مطالعات خلیج فارس»، گفت: «مذاکرات سعودی-آمریکایی پس از تحولات غزه از ۷ اکتبر، دستخوش تغییر اساسی در فضا و زمینه شده است». او گفت پیوند مستقیم میان عادی‌سازی با اسرائیل و تشکیل کشور فلسطین همچنان پابرجاست، اما اکنون ریاض می‌خواهد نیازهای امنیت ملی خود به‌طور جداگانه مورد رسیدگی قرار گیرد. او افزود: «موضع عربستان روشن است: پاسخ به نیازهای امنیت ملی پادشاهی، موضع گسترده‌تر آن را در مسائل منطقه‌ای از جمله حل مناقشه فلسطین-اسرائیل شکل خواهد داد».
تغییر زمین بازی
با توجه به محاسبات جدید منطقه‌ای و موانع سیاسی در واشنگتن، یک پیمان دفاعی مشابه ناتو اکنون دور از دسترس به نظر می‌رسد. ایران، که زمانی تهدید اصلی محرک تلاش ریاض برای تضمین‌های الزام‌آور امنیتی آمریکا بود، طی سال گذشته در پی حملات اسرائیل به زیرساخت‌های هسته‌ای و نظامی‌اش با تغییر وضعیت روبرو شده است. متحدین تهران، حزب‌الله در لبنان، حماس در غزه و حوثی‌ها در یمن نیز ضربات سنگینی متحمل شده‌اند. با کاهش فشار از سوی ایران، میل به یک پیمان که نیازمند تأیید دو سوم اعضای کنگره است نیز کاهش یافته، به‌ویژه در غیاب عادی‌سازی با اسرائیل.
چنین پیمانی احتمالاً با شروطی همراه خواهد بود، از جمله محدودسازی روابط اقتصادی و فناوری عربستان با چین، که می‌تواند تلاش ریاض برای ایجاد توازن میان استقلال استراتژیک و تضمین‌های امنیتی آمریکا را پیچیده کند.
توافق کنونی همکاری در زمینه رزمایش‌های مشترک نظامی را افزایش خواهد داد، همکاری میان شرکت‌های دفاعی آمریکا و عربستان را عمیق‌تر خواهد کرد و شامل سازوکارهایی برای محدود کردن روابط نظامی-صنعتی ریاض با چین خواهد بود. همچنین فروش تسلیحات پیشرفته آمریکایی به پادشاهی را تسریع کرده و موانع سیاسی و تأخیرهایی که معاملات قبلی را متوقف کرده بود، کنار خواهد زد.
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه