برای سال‌ها پاکستان و عربستان سعودی با یک توافق نانوشته به هم پیوند خورده بودند؛ ریاض پول فراوان داشت اما توان نظامی اندک، و اسلام‌آباد از نظر مالی فقیر اما از نظر تسلیحاتی غنی بود. پادشاهی سعودی پول به پاکستان تزریق می‌کرد و در مقابل، پاکستان با اعزام نیرو، آموزش و تجهیزات نظامی به آن امنیت می‌داد. در ۱۷ سپتامبر این دو کشور اسلامی یک گام فراتر نهادند و پیمانی جسورانه امضا کردند. در بیانیه مشترک اعلام شد: «هرگونه تجاوز علیه هر یک از دو کشور، تجاوز علیه هر دو تلقی خواهد شد.»
در عمل، این می‌تواند به معنای آن باشد که پاکستان از زرادخانه حدوداً ۱۷۰ کلاهک هسته‌ای خود برای بازدارندگی در برابر حمله به عربستان استفاده کند. خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، ۱۸ سپتامبر گفت: «توان هسته‌ای پاکستان… زمانی که آزمایش‌ها را انجام دادیم، تثبیت شد. آنچه داریم و ظرفیت‌هایی که در اختیار داریم، طبق این توافق‌نامه در دسترس قرار خواهد گرفت». او بعدتر عقب‌نشینی کرد و گفت سلاح‌های هسته‌ای «در دستور کار این پیمان نیست». اما مقام‌های سعودی روشن کرده‌اند که این توافق را یک «چتر هسته‌ای» می‌دانند. یک مقام سعودی به خبرگزاری رویترز گفت: «این توافق‌نامه‌ای جامع و دفاعی است که شامل همه ابزارهای نظامی می‌شود.» در صورت تحقق، این نخستین بار خواهد بود که کشوری هسته‌ای خارج از پنج قدرت شناخته‌شده در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، بازدارندگی خود را به کشور دیگری گسترش می‌دهد.
توافقی بر پایه دهه‌ها همکاری
به نوشته اکونومیست، این توافق روی پایه دهه‌ها همکاری بنا شده است. در دهه ۱۹۶۰ و در بحبوحه ناآرامی‌ها، نیروهای پاکستانی در مرز عربستان با یمن مستقر شدند. برآورد می‌شود هنوز حدود ۲ هزار نظامی پاکستانی در عربستان حضور دارند. در سال ۱۹۹۸، هنگامی که هند آزمایش هسته‌ای انجام داد، سعودی‌ها روزانه بیش از ۵۰ هزار بشکه نفت رایگان به پاکستان عرضه کردند تا اسلام‌آباد بتواند آن آزمایش‌ها را تامین مالی کند و همزمان در برابر تحریم‌ها دوام بیاورد. یک سال بعد، شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز، وزیر دفاع وقت عربستان، از مراکز غنی‌سازی اورانیوم و مونتاژ موشک پاکستان بازدید کرد.
فروز حسن خان، مقام سابق هسته‌ای پاکستان، در کتاب «خوردن علف» (۲۰۱۲) اذعان کرد که سعودی‌ها «حمایت مالی سخاوتمندانه‌ای» کرده‌اند، اما هرگونه «همکاری هسته‌ای» یا گفت‌وگو درباره گسترش بازدارندگی پاکستان به عربستان را رد کرد. با این حال، سال‌هاست بسیاری از مقام‌های اطلاعاتی غربی به عکس این موضوع مشکوک‌اند. عاموس یادلین، رئیس پیشین اطلاعات نظامی اسرائیل، در سال ۲۰۱۳ مدعی شد که پادشاهی سعودی «قبلاً پول بمب را داده است». او پیش‌بینی کرده بود که اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، «سعودی‌ها به پاکستان می‌روند و هرچه لازم باشد به دست می‌آورند». پاکستان خود نیز روابط پر فراز و نشیبی با ایران دارد؛ در ژانویه ۲۰۲۴ ایران و پاکستان بر سر حضور یک گروه جدایی‌طلب ضدایران در خاک پاکستان، به سوی یکدیگر موشک شلیک کردند.
مقام‌های سعودی و پاکستانی می‌گویند که مذاکرات این توافق بیش از یک سال در جریان بوده است، اما به نظر می‌رسد رویدادهای اخیر آن را سرعت بخشیده باشد. در ۹ سپتامبر اسرائیل در دوحه، پایتخت قطر، نشست رهبران حماس را هدف حمله هوایی قرار داد. این حمله چند ماه پس از آن انجام شد که ایران در واکنش به حملات آمریکا علیه سایت‌های هسته‌ای‌اش، یک پایگاه هوایی آمریکا در نزدیکی دوحه را با موشک هدف گرفت. هرچند تاسیسات هسته‌ای ایران آسیب دید، تهران همچنان ذخایر بزرگی از اورانیوم غنی‌شده دارد و همکاری با بازرسان را تعلیق کرده است. برای عربستان، که مانند دیگر کشورهای خلیج از شدت پرتاب موشک‌ها در منطقه نگران است، این توافق می‌تواند هزینه هرگونه حمله به پادشاهی را بالا ببرد. جمال الحربی، مقام سفارت سعودی در اسلام‌آباد، نوشت: این توافق «می‌تواند محاسبات راهبردی ایران را تحت تأثیر قرار دهد» و به کنایه افزود – احتمالاً اشاره به اسرائیل – «دیگر بازیگران منطقه‌ای» نیز مدنظر هستند.
مزایای مالی و دیپلماتیک
برای پاکستان، این توافق می‌تواند به معنای دریافت نقدینگی حیاتی از طریق کمک‌های مالی سعودی باشد، آن‌هم تنها چند ماه پس از آنکه اسلام‌آباد ناچار به دریافت وام نجات از صندوق بین‌المللی پول شد. بانک مرکزی پاکستان در ۲۱ سپتامبر پیش‌بینی رشد اقتصادی سال آینده را کاهش داد، بخشی به دلیل سیل بی‌سابقه‌ای که ۲.۵ میلیون نفر را آواره و برداشت محصولات کشاورزی را نابود کرد. این توافق همچنین چهار ماه پس از یک درگیری کوتاه نظامی میان هند و پاکستان امضا شد؛ در آن درگیری، هند گروه‌های شبه‌نظامی مستقر در پاکستان و سپس چند پایگاه هوایی و تاسیسات نظامی این کشور را هدف قرار داد. اما پاکستان چند جنگنده هندی را سرنگون کرد و توانست نوعی پیروزی تبلیغاتی به دست آورد. در آینده، عربستان در زمینه تسلیحات چیز زیادی برای عرضه به پاکستان ندارد، اما می‌تواند پول تزریق کند و در خاورمیانه برای اسلام‌آباد حمایت جلب کند.
این پیمان همچنین نشانه‌ای دیپلماتیک است. در سال‌های اخیر چند کشور عرب حوزه خلیج فارس به هند نزدیک‌تر شده‌اند. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، سه بار به عربستان سفر کرده است که آخرین بار آن در آوریل بود. صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان وعده داده ۱۰۰ میلیارد دلار در هند سرمایه‌گذاری کند. تلمیذ احمد، سفیر پیشین هند در ریاض، گفت: «آنچه پاکستان در تعامل با سعودی‌ها به دست آورده، این است که نشان دهد منزوی نیست و سیستم‌های حمایتی قدرتمندی در منطقه و جهان دارد». وزارت خارجه هند در ۱۹ سپتامبر با زبانی ملایم به عربستان یادآوری کرد که «منافع و حساسیت‌های متقابل» را در نظر داشته باشد. اما دیپلمات‌های هندی از هشدار علنی الحربی، مقام سفارت عربستان در اسلام آباد مبنی بر اینکه این پیمان «ممکن است احتیاط هند را در برخورد با پاکستان افزایش دهد»، ناخشنود خواهند شد.
نقش فرماندهی ارتش
به احتمال زیاد، این اتحاد توسط عاصم منیر، فرمانده ارتش پاکستان، هدایت شده است؛ کسی که پس از درگیری با هند به درجه فیلد مارشال ارتقا یافت. هرچند پاکستان دارای دولت منتخب است، اما ارتش این کشور درباره بیشتر مسائل کلان تصمیم‌گیر اصلی است. فیلد مارشال منیر قدرتمندترین رهبر پاکستان از زمان پرویز مشرف، دیکتاتور نظامی سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷، به شمار می‌رود. او در ژوئن در کاخ سفید مورد استقبال دونالد ترامپ قرار گرفت؛ آن هم در حالی که روابط آمریکا و هند به دلیل تعرفه‌های واشنگتن دچار تنش شده بود و ترامپ تقریباً هر هفته با افتخار مدعی می‌شد که دهلی‌نو را به پایان درگیری در ماه مه وادار کرده است.
بخشی از پیام منیر به ترامپ این بوده که پاکستان می‌تواند به بازیگری مهم‌تر در خاورمیانه بدل شود و از تلاش‌های آمریکا در منطقه پشتیبانی کند. در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ برنامه هسته‌ای پاکستان – که خارج از چارچوب NPT توسعه یافت و اسلام‌آباد از امضای آن خودداری کرد – منبع تنش دائمی میان آمریکا و پاکستان بود. در دهه ۲۰۰۰ نگرانی‌های واشنگتن شدت گرفت که مبادا عبدالقدیر خان، دانشمند برجسته هسته‌ای پاکستان که در سفر ۱۹۹۹ با شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز، وزیر دفاع وقت گفتگو کرده بود، فناوری سلاح هسته‌ای را به دولت‌های متخاصم یا گروه‌های جهادی بفروشد. حالا اما، پاکستان می‌تواند بمب خود را به ابزاری برای تحکیم موقعیت دیپلماتیک بدل کند. اسحاق دار، وزیر خارجه پاکستان، گفت: «هنوز برای اظهار نظر زود است، اما برخی کشورهای دیگر هم خواستار توافقاتی مانند این هستند».
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه