مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده که با میانجی‌گری عمان در مسقط و رم برگزار شده‌اند، از نظر روسیه «اطمینان‌بخش» هستند. مسکو منافعی جدی در نتیجه این گفت‌وگوها دارد و در تلاش است تا به شکل سازنده‌ای به دستیابی به یک توافق جدید کمک کند. دلیل اصلی استقبال مسکو از این مذاکرات، جلوگیری از پیوستن تهران به باشگاه کشورهای دارای سلاح هسته‌ای و همچنین پیشگیری از حمله آمریکا یا اسرائیل به ایران است.
ماه گذشته، زمانی که سلطان هیثم، پادشاه عمان، در سفری مهم به مسکو با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دیدار کرد، دو طرف درباره مذاکرات هسته‌ای جاری گفت‌وگو کردند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در تاریخ ۲۲ آوریل گفت: «این موضوع در چارچوب تلاش‌های میانجی‌گرانه عمان مورد اشاره قرار گرفت.»
یوری اوشاکوف، دستیار امور سیاست خارجی پوتین، نیز اعلام کرد که رئیس‌جمهور روسیه و سلطان عمان «در خصوص روند مذاکرات میان نمایندگان ایران و آمریکا گفت‌وگو کردند. باید ببینیم نتیجه چه خواهد شد. ما با همتایان ایرانی خود در تماس نزدیک هستیم و هر جا که بتوانیم، کمک می‌کنیم.»
به نوشته جورجیو کافیرو، مدیر موسسه گالف آنالیتیکز برای امواج مدیا، از دیدگاه روسیه، حمله نظامی آمریکا و اسرائیل به ایران می‌تواند لایه‌های جدیدی از بی‌ثباتی را به منطقه غرب آسیا اضافه کند و منافع منطقه‌ای مسکو را به خطر اندازد. افزون بر این، چنین حمله‌ای می‌تواند حضور نظامی آمریکا را به مرزهای جنوبی روسیه نزدیک‌تر کند. با در نظر گرفتن این عوامل، می‌توان به راحتی درک کرد که چرا کرملین به دولت دونالد ترامپ نسبت به اقدام نظامی علیه ایران هشدار داده است.
دکتر مارک کتز، استاد بازنشسته دانشگاه جورج میسون گفت: «فکر می‌کنم مسکو ترجیح می‌دهد ایران و آمریکا با هم گفت‌وگو کنند تا اینکه بجنگند.»
دکتر غنچه تضمینی، نویسنده کتاب زوج قدرت: هم‌سویی روسیه و ایران در خاورمیانه نیز گفت: «با کمتر شدن صحبت‌ها از جنگ میان آمریکا و ایران به دلیل وجود امکان دستیابی به یک توافق قابل اجرا، خاورمیانه می‌تواند به منطقه‌ای نسبتاً آرام‌تر تبدیل شود که این مسئله به نفع منافع راهبردی گسترده‌تر روسیه است.»
مقام‌های روس همچنین نگران‌اند که حمله ائتلاف اسرائیل و آمریکا به ایران، موجب تضعیف تهران شود. کتز در این‌باره خاطرنشان کرد: «اگر روسیه اقدام مؤثری برای کمک به ایران در برابر چنین حمله‌ای انجام ندهد، حتی محافظه‌کاران تهران نیز ممکن است این پرسش را مطرح کنند که ایران در ازای حمایت از جنگ روسیه علیه اوکراین دقیقاً چه چیزی دریافت می‌کند.»
بهره‌برداری از نفوذ روسیه
تعامل دیپلماتیک میان ایران و دولت ترامپ فرصت‌های منحصر‌به‌فردی برای روسیه فراهم می‌کند تا خود را به‌عنوان تسهیل‌گر این گفت‌وگوها تثبیت کند؛ موضوعی که می‌تواند پیامدهایی برای وضعیت در اوکراین نیز داشته باشد.
دکتر ساموئل رمانی، عضو پژوهشی مؤسسه خدمات متحد سلطنتی مستقر در لندن، گفت: «روس‌ها معتقدند که این وضعیت می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا در جنگ اوکراین به توافق بهتری دست یابند؛ شاید به‌گونه‌ای که برخی از وعده‌هایی که از زبان استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، شنیده‌ایم، مثل واگذاری چهار منطقه ضمیمه‌شده اوکراین به روسیه یا صحبت‌های کیت کلاگ، نماینده ویژه آمریکا در امور اوکراین، مبنی بر کنترل روسیه بر شرق اوکراین در چارچوبی شبیه به سناریوی آلمان شرقی-غربی، محقق شود؛ و همچنین از سرزنش‌ها نسبت به عملکرد روسیه در سایر نقاط جهان بکاهد.»
رمانی افزود: «روسیه می‌خواهد از این برگ برنده یعنی توافق احتمالی با ایران به‌عنوان ابزاری برای مصون‌ماندن از انتقادهای مربوط به اقداماتش در اوکراین و دیگر مناطق جهان استفاده کند.»
روسیه ابزارهایی در اختیار دارد – از جمله شراکت با تهران و عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل – که می‌تواند از آن‌ها برای واداشتن آمریکا به امتیاز دادن در موضوع اوکراین بهره گیرد.
دکتر تضمینی نیز گفت: «روسیه می‌تواند به‌عنوان یک وزنه سیاسی در برابر فشارهای غرب عمل کند و با استفاده از دیپلماسی پشت‌پرده، مانع تشدید تنش‌ها شود. روسیه همچنین در صحنه ژئوپلیتیکی گسترده‌تر اهرم‌هایی در اختیار دارد. با وجود فعالیت‌های گسترده دیپلماتیک، هدف ترامپ برای دستیابی به آتش‌بس در اوکراین پیشرفت معناداری نداشته است.»
او همچنین خاطرنشان کرد: «هرگونه اقدام نظامی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران می‌تواند باعث شود مسکو روند تلاش‌ها برای کاهش تنش در اوکراین را پیچیده‌تر کند. به این ترتیب، روسیه می‌تواند این پیام را منتقل کند که بی‌ثبات‌سازی شرکای کلیدی‌اش – مانند ایران – می‌تواند به قیمت از دست رفتن همکاری در سایر حوزه‌ها تمام شود، از جمله حوزه‌هایی که ترامپ در آن‌ها به دنبال پیشرفت فوری است.»
علاوه بر این، روسیه در پی بازسازی تصویر خود به‌عنوان یک بازیگر دیپلماتیک پرنفوذ در غرب آسیاست؛ به‌ویژه پس از آنکه این جایگاه با آغاز تهاجم نظامی به اوکراین در سال ۲۰۲۲ تا حدودی آسیب دید. جنگ در اروپای شرقی موجب شد منابع و تمرکز سیاسی و دیپلماتیک روسیه از منطقه غرب آسیا منحرف شود.
به گفته دکتر رمانی، نقش چین در توافق عادی‌سازی روابط ایران و عربستان در مارس ۲۰۲۳ به‌کلی جایگاه روسیه را تحت‌الشعاع قرار داد، چرا که مسکو «سرمایه‌گذاری زیادی روی ایفای نقش در احیای روابط میان ریاض و تهران کرده بود». سپس، سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین سوریه، در دسامبر ۲۰۲۴ ضربه‌ای جدی به منافع روسیه در منطقه وارد کرد.
رمانی در این‌باره گفت: «روس‌ها به‌دنبال یک پیروزی دیپلماتیک در خاورمیانه هستند. آن‌ها واقعاً به چنین پیروزی‌ای نیاز دارند و اگر بتوانند در مذاکرات هسته‌ای نقش ایفا کنند، این موفقیت دیپلماتیک بزرگی برایشان خواهد بود. روس‌ها با خوش‌بینی زیادی به این موضوع نگاه می‌کنند و نسبت به ایده احیای برجام ۲، که در آن نقش واسطه و تسهیل‌گر را ایفا کنند، احساس رضایت دارند».
هم‌افزایی‌های ایران و روسیه
تصمیم دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ برای خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، ایران را از سرِ ضرورت ژئوپلیتیکی به روسیه نزدیک‌تر کرد. تشدید جنگ سایه‌ای میان ایران و اسرائیل در سال‌های بعد – که در نهایت به دو دور درگیری مستقیم در سال گذشته منجر شد – نیز بر تمایل تهران برای تعمیق روابط با مسکو افزود.
در این چارچوب، برخی دیدگاه‌ها مطرح است که کرملین ممکن است منافعی در شکست مذاکرات هسته‌ای داشته باشد؛ به این دلیل که در صورت کاهش تنش میان تهران و واشنگتن، ایران انگیزه کمتری برای حفظ و تعمیق رابطه با روسیه خواهد داشت. با این حال، کارشناسان عمدتاً بر این باورند که مسکو در موفقیت‌آمیز بودن گفت‌وگوهای ایران و آمریکا دستاوردهای بیشتری می‌بیند تا در شکست و تیرگی روابط آن‌ها.
دکتر تضمینی گفت: «با وجود گمانه‌زنی‌هایی که می‌گویند روسیه ممکن است نقش خرابکار را ایفا کند نه تسهیل‌گر، مسکو از گفت‌وگو و مذاکره حمایت می‌کند. زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ توافق هسته‌ای [ایران] را لغو کرد، مسکو آمریکا را به نقض قوانین بین‌المللی متهم و بار دیگر تعهد خود به برجام را تأیید کرد. روسیه به گفت‌وگوهای مجدد میان آمریکا و ایران با دید مثبت نگاه می‌کند و همچنان از تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای توافق حمایت می‌کند. این موضع با نگاه تهران همسوست که دولت پیشین آمریکا را عامل بن‌بست فعلی می‌داند و معتقد است ایران به تعهدات خود پایبند مانده است.»
او افزود: «برخی تحلیل‌گران بر این باورند که مسکو ممکن است از ایران به‌عنوان اهرمی در مواجهه با غرب استفاده کند، اما کرملین همچنان روی ارائه چهره‌ای سازنده از خود در سطح جهانی سرمایه‌گذاری کرده است. حمایت از ابتکاراتی نظیر مذاکرات عمان بیشتر به تقویت این تصویر کمک می‌کند تا مانع‌تراشی در مسیر پیشرفت.»
با این حال، هرچند نزدیکی احتمالی ایران و آمریکا در نتیجه توافق هسته‌ای جدید می‌تواند موجب نگرانی مسکو درباره کاهش نفوذش در تهران شود، دکتر مارک کتز معتقد است: «با توجه به خصومت متقابل موجود میان رهبران دو کشور، بسیار بعید به‌نظر می‌رسد که بهبود کلی‌ای در روابط ایران و آمریکا رخ دهد.»
در واقع، حتی اگر یک توافق هسته‌ای جدید بتواند از جنگ میان ائتلاف اسرائیل-آمریکا و ایران جلوگیری کند، مانع دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای شود، و به کاهش تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی بینجامد، انتظار روابط دوستانه ناگهانی میان تهران و واشنگتن واقع‌بینانه نیست.
فارغ از اینکه مذاکرات هسته‌ای با میانجی‌گری عمان و ایتالیا به چه نتیجه‌ای برسند، تهران در نهایت همچنان به رابطه‌اش با مسکو اهمیت خواهد داد. کرملین به‌خوبی می‌داند که نه در روابط روسیه-آمریکا و نه در روابط ایران-آمریکا، چشم‌انداز نزدیکی واقعی در آینده نزدیک وجود ندارد. بنابراین، مسکو و تهران همچنان در هدف مشترک خود برای به چالش کشیدن واشنگتن با یکدیگر هم‌راستا باقی خواهند ماند.
دکتر تضمینی اظهار داشت: «از زمان خروج [آمریکا] از توافق هسته‌ای، ایران همچنان نسبت به نیت‌های غرب، به‌ویژه آمریکا، بدبین است. حتی اگر توافق هسته‌ای احیا شود، ایران به‌سوی غرب چرخش نخواهد کرد و همچنان به‌سوی شرق نگاه خواهد کرد تا اتحادهای خود را متنوع سازد و عضویتش را در مجموعه‌ای از گروه‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی منطقه‌ای گسترش دهد.»
او همچنین خاطرنشان کرد: «با وجود امکان تعامل بیشتر با اروپا، هم‌سویی ایران با مسکو همچنان بر پایه مخالفت مشترک با مداخلات غرب و واقعیت‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تر منطقه استوار است.»
تضمینی در پایان تأکید کرد: «روسیه به‌خوبی درک می‌کند که شراکت راهبردی ایران با آن بر پایه منافع مشترک شکل گرفته و ایران به‌احتمال زیاد روابط خود با روسیه را به نفع آمریکا و اروپا کنار نخواهد گذاشت، چرا که تمرکز اصلی ایران بر حفظ حاکمیت ملی و تقویت جایگاهش در یک نظم چندقطبی جهانی است.»
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه