باکو به همراه قزاقستان، بیش از ۶۰ درصد از نیاز نفتی تل‌آویو را تأمین می‌کند؛ رقمی که به‌ویژه در پی کارزارهای نظامی اسرائیل در غزه و لبنان از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، افزایش چشمگیری یافته است.
در مقابل، اسرائیل تسلیحات پیشرفته‌ای در اختیار آذربایجان قرار می‌دهد؛ تجهیزاتی که نقش مهمی در پیروزی‌های نظامی باکو علیه ارمنستان در جنگ‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳ ایفا کرده‌اند.
بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، نزدیک به ۶۹ درصد از واردات تسلیحاتی آذربایجان از اسرائیل تأمین شده است؛ مسئله‌ای که با نزدیک به ۱۰۰ پرواز حمل سلاح اسرائیلی به باکو طی این دوره، برجسته‌تر شده است.
افزون بر این، آذربایجان نقش کلیدی در راهبرد گسترده‌تر اسرائیل برای «نزدیک شدن به ایران» ایفا می‌کند؛ راهبردی که هدف آن محاصره‌ی تهران از طریق تقویت روابط با کشورهای همسایه‌ی ایران است.
مقامات ایرانی بارها اشاره کرده‌اند که باکو نقش پایگاه مقدماتی برای عملیات‌های شناسایی و خرابکاری اسرائیل علیه تهران را بازی می‌کند.
آیا آذربایجان به پیمان ابراهیم می‌پیوندد؟
آنچه در این میان تازگی دارد، تلاش جدیدی است که در هفته‌های اخیر در ایالات متحده و اسرائیل برای کشاندن آذربایجان به جمع امضاکنندگان پیمان ابراهیم آغاز شده است؛ توافق‌هایی که در سال ۲۰۲۰ با میانجی‌گری ترامپ میان اسرائیل و چند کشور عربی، از جمله امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش برقرار شد.
در ۵ مارس، پیشنهادی در کنست (پارلمان اسرائیل) ارائه شد که خواستار تقویت «ائتلاف راهبردی با آذربایجان» و پیوستن باکو به پیمان ابراهیم بود. روز بعد، دفتر نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، تأیید کرد که مذاکراتی با ایالات متحده برای ایجاد «چارچوبی مستحکم جهت همکاری سه‌جانبه میان اسرائیل، آذربایجان و آمریکا» در جریان است. این ابتکار از سوی رهبران مذهبی یهودی و اندیشکده‌های پرنفوذ نیز حمایت شده است.
باکو نیز به نوبه خود، در حال تقویت بیش‌تر روابط نزدیکش با اسرائیل است. در دسامبر ۲۰۲۴، رهبران آیپک (کمیته امور عمومی آمریکا-اسرائیل)، مایکل توچین و برنی کامینتسکی، برای نخستین بار به باکو سفر کردند و به رئیس‌جمهور الهام علی‌اف اطمینان دادند که «حمایت شما از اسرائیل مورد قدردانی قرار خواهد گرفت». پیش از آن در همان سال، اسرائیل و شرکت نفت دولتی آذربایجان (سوکار) یک توافق مهم انرژی امضا کرده بودند. همچنین در ماه مارس، سوکار موفق شد مجوز اکتشاف گاز در تل‌آویو را نیز به دست آورد.
در تحولی قابل توجه، آذربایجان نخستین کشور با اکثریت مسلمان شد که تعریفی از یهودستیزی را در کتاب‌های درسی خود پذیرفت؛ تعریفی که با روایت‌های حامی اسرائیل درباره‌ی درگیری با فلسطینیان – در پوشش بی‌طرفی – همخوانی دارد. همزمان، در اوایل آوریل، باکو میزبان گفت‌وگوهای ترکیه و اسرائیل بود که با هدف کاهش تنش‌ها میان این دو متحد آذربایجان در سوریه برگزار شد.
شایان ذکر است که آذربایجان پس از پیروزی بر ارمنستان در جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، روابط خود با اسرائیل را به‌طور رسمی تثبیت کرد و سفارتخانه‌اش را در تل‌آویو گشود. باکو سال‌ها از انجام این اقدام خودداری می‌کرد، چرا که نگران از دست دادن حمایت کشورهای مسلمان‌نشین در درگیری با ارمنستان بود.
اکنون که روابط دوجانبه آشکارتر از همیشه شده است، پرسشی تازه مطرح می‌شود: چرا فشارهایی برای ادغام آذربایجان در پیمان ابراهیم وجود دارد، در حالی که این کشور عربی نیست و در حال حاضر هم روابط مستحکمی با اسرائیل دارد؟
بخش مهمی از پاسخ به این پرسش در «بند ۹۰۷» قانون «حمایت از آزادی» آمریکا نهفته است. این قانون که در جریان جنگ نخست قره‌باغ و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توسط کنگره آمریکا تصویب شد، ارائه‌ی کمک مستقیم و فروش تسلیحات به آذربایجان را ممنوع می‌کند.
هرچند دولت‌های پیاپی آمریکا از اوایل دهه ۲۰۰۰ به بعد هر ساله این محدودیت را به‌طور موقت تعلیق کرده‌اند، اما باکو اکنون در پی لغو کامل این بند است – هدفی که امیدوار است با حمایت اسرائیل و از طریق ادغام عمیق‌تر در چارچوب‌های منطقه‌ای مورد حمایت آمریکا، همچون پیمان ابراهیم، محقق شود.
تعویق صلح با ارمنستان و ادامه مدیریت تنش‌ها
با این حال، یک مانع جدی در این مسیر وجود دارد: نبود توافق صلح رسمی میان آذربایجان و ارمنستان. برای دستیابی به حمایت کامل آمریکا، از جمله لغو بند ۹۰۷، باکو باید توافق صلح با ایروان را نهایی کند.
با این وجود، پس از بازپس‌گیری کامل قره‌باغ در سال ۲۰۲۳، به نظر می‌رسد آذربایجان قصد دارد از موضع تقویت‌شده‌ی خود برای گرفتن امتیازات بیشتری از ارمنستان استفاده کند و به این ترتیب روند صلح را به تأخیر انداخته است.
سفر غیرمنتظره‌ی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه‌ی دونالد ترامپ، به باکو در ۱۴ مارس، به طور گسترده به عنوان نشانه‌ای از تجدید علاقه‌ی آمریکا به حل مناقشه‌ی آذربایجان و ارمنستان تعبیر شد – احتمالی که می‌تواند گامی در جهت ایجاد یک اتحاد سه‌جانبه‌ی جدید میان آمریکا، اسرائیل و آذربایجان باشد.
منبع: اکوایران به نقل از العربی الجدید
ثبت دیدگاه