قدرت‌های اهل‌سنت منطقه، ترکیه و عربستان سعودی، در طول سال‌ها روابطی پیچیده و اغلب پرتنش داشته‌اند. با این حال، پس از آن‌که بشار اسد در پی حمله‌ی برق‌آسای شورشیان در دسامبر از قدرت برکنار شد، روابط میان دو کشور به‌طور چشمگیری گرم‌تر شد.
از آن زمان تاکنون، ترکیه و عربستان سعودی برای تثبیت دولت جدید در دمشق و بازگرداندن سوریه به جامعه بین‌المللی همکاری کرده‌اند. از این رو، تعجبی نداشت که نخستین سفرهای خارجی احمد الشرع، رهبر شورشیان سوری که اکنون رئیس‌جمهور این کشور شده، به پایتخت‌های عربستان و ترکیه انجام شد.
به نوشته آسوشیتدپرس، این همگرایی جدید میان ترکیه و عربستان سعودی در جریان سفر اخیر رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، به خاورمیانه، به‌خوبی نمایان شد؛ زمانی که وی در ریاض با الشرع دیداری غیرمنتظره داشت. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در آن دیدار حضور داشت و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نیز به‌صورت تلفنی در جلسه شرکت کرد.
زمانی که ترامپ اعلام کرد تحریم‌های اعمال‌شده علیه سوریه را لغو می‌کند، از ولیعهد سعودی و رئیس‌جمهور ترکیه به‌عنوان کسانی نام برد که او را برای این تصمیم متقاعد کرده‌اند.
ریشه‌های یک رابطه پرتنش
به گفته سینم سنگیز، پژوهشگر ترکیه‌ای در مرکز مطالعات خلیج فارس دانشگاه قطر، در گذشته «هم دلایل منطقه‌ای و هم دلایل ایدئولوژیک» به رقابت میان ترکیه و عربستان دامن زده‌اند.
هر دو کشور از جایگاه «قدرت‌های میانی» برخوردارند – کشورهایی که در سطح جهانی تأثیرگذارند، اما قدرت تأثیرگذاری در سطح قدرت‌های بزرگ را ندارند – و همین امر باعث رقابت میان آن‌ها برای سلطه منطقه‌ای شده است.
افزون بر این، دو کشور دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به اسلام سیاسی دارند. ترکیه از اخوان‌المسلمین، جنبشی اسلام‌گرای پان‌عرب، حمایت کرده است؛ در حالی‌که عربستان سعودی، مانند شماری از کشورهای دیگر خاورمیانه، این جنبش را گروهی تروریستی می‌داند.
پس از بهار عربی در سال ۲۰۱۱ که سراسر منطقه را دربر گرفت، ترکیه به‌صراحت از قیام‌های مردمی حمایت کرد؛ اما پادشاهی سعودی با احتیاط عمل کرد. با این حال، هر دو کشور در جنگ داخلی ۱۳ ساله سوریه از گروه‌های مخالف اسد حمایت کردند.
در سال ۲۰۱۷، زمانی‌که عربستان سعودی و قطر دچار بحرانی دیپلماتیک شدند، ترکیه جانب قطر را گرفت. اما نقطه اوج تنش‌ها در سال ۲۰۱۸ رقم خورد؛ زمانی که یک تیم ضربت سعودی جمال خاشقجی، شهروند سعودی و مقیم ایالات متحده که در روزنامه واشنگتن‌پست مطالبی انتقادی علیه حکومت عربستان می‌نوشت – را در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رساند.
مقام‌های ترکیه‌ای – که به فایل‌های صوتی داخل کنسولگری دسترسی داشتند – اعلام کردند که خاشقجی در عملیاتی از پیش طراحی‌شده از سوی عوامل سعودی کشته شده و با اره استخوان‌بُر قطعه‌قطعه شده است. محمد بن سلمان پذیرفت که این قتل در دوران زمامداری او رخ داده، اما دستور مستقیم خود در این باره را رد کرد؛ هرچند نهادهای اطلاعاتی ایالات متحده معتقدند که این دستور از سوی شخص ولیعهد صادر شده است.
چگونه سقوط اسد باعث بهبود روابط شد؟
تحلیلگران می‌گویند که سقوط اسد و واقعیت جدید در سوریه باعث تشدید روندی شد که از پیش در جهت بهبود روابط میان این دو متحد مهم ایالات متحده آغاز شده بود.
هشام الغنام، پژوهشگر مهمان در اندیشکده مرکز خاورمیانه کارنگی گفت: «این رویداد انگیزه‌ای شد که روابط ترکیه و عربستان به‌طور چشمگیری دگرگون شود. در سوریه پسا-اسد منافع دو کشور با یکدیگر هم‌راستا شد و بنابراین روابط آن‌ها از رقابت به همکاری عمل‌گرایانه تغییر جهت داد.»
در دوران حکومت اسد، آنکارا و ریاض نگران نفوذ بیش‌ازحد ایران در سوریه بودند – نفوذی که با برکناری اسد از بین رفت – و اکنون نیز هر دو کشور می‌خواهند مطمئن شوند که تهران نتواند بار دیگر به میدان بازگردد.
ترکیه همچنین نگرانی‌های امنیتی خاص خود را در سوریه دارد، از جمله مرز طولانی و ناپایدار خود با این کشور و حضور گروه‌های کرد شورشی ترکیه‌ای که به‌دنبال یافتن پناهگاه در میان کردهای سوریه بوده‌اند.
در طرف دیگر، عربستان سعودی نیز نگران قاچاق کاپتاگون در منطقه بوده است؛ ماده‌ای محرک شبیه آمفتامین که به یکی از منابع اصلی درآمد حکومت اسد بدل شده بود.
الغنام در این باره می‌گوید: «نیاز مشترک آن‌ها به مهار ایران، مدیریت بی‌ثباتی سوریه، و شکل دادن به حکومتی سنی‌محور پس از اسد، به ایجاد نوعی شراکت میان آن‌ها انجامیده است.»
ریاض و آنکارا به‌تازگی جبهه‌ای مشترک نیز برای مقابله با اسرائیل تشکیل داده‌اند. از زمان سقوط اسد، اسرائیل چندین حمله هوایی انجام داده، منطقه حائل تحت نظارت سازمان ملل را در داخل خاک سوریه به تصرف درآورده، و تهدید به تهاجم به این کشور کرده است.
به گفته سینم سنگیز، لابی مشترک عربستان و ترکیه نقش مهمی در متقاعد کردن ترامپ به لغو تحریم‌های ایالات متحده علیه سوریه داشت – با وجود مخالفت اسرائیل که نزدیک‌ترین متحد واشنگتن در منطقه به شمار می‌رود – تا از «بی‌ثباتی جدید در منطقه جلوگیری شود».
سنگیز افزود که امروز عربستان سعودی و ترکیه بر این باورند که اکنون اسرائیل همانند گذشته ایران، «نقشی برهم‌زننده در سوریه ایفا می‌کند».
آیا این همکاری ادامه خواهد یافت؟
تحلیلگران می‌گویند که با لغو تحریم‌های غرب و فراهم شدن زمینه برای قراردادهای پرسود بازسازی و دیگر سرمایه‌گذاری‌ها در سوریه جدید، هم‌سویی ریاض و آنکارا احتمالاً ادامه خواهد یافت.
سنگیز می‌گوید که نه ریاض و نه آنکارا نمی‌توانند بر سوریه سلطه کامل داشته باشند؛ بنابراین، «برای حداکثرسازی منافع متقابل، هر دو کشور باید به یافتن راه‌هایی برای همکاری به‌منظور دستیابی به نتیجه‌ی برد-برد ادامه دهند».
الغنام نیز به نشانه‌های دیگری از بهبود روابط اشاره می‌کند؛ از جمله احیای شورای هماهنگی عربستان-ترکیه که ماه گذشته پس از سال‌ها وقفه، دوباره فعال شد. این نهاد وظیفه دارد همکاری در حوزه‌های سیاسی، نظامی، اطلاعاتی و اقتصادی را تقویت کند.
او همچنین به فروش تسلیحات اشاره می‌کند و از علاقه‌مندی سعودی‌ها به پهپادهای ساخت ترکیه و نیز «همکاری‌های مشترک در بازسازی سوریه» گفت. هرچند احتمال احیای رقابت‌ها همچنان وجود دارد، اما او نتیجه‌گیری می‌کند که «روند حرکت به‌سوی همکاری ترکیه و عربستان احتمالاً تداوم خواهد داشت».
سالم الیامی، مقام پیشین وزارت خارجه عربستان و تحلیل‌گر سیاسی، نیز می‌گوید رهبران جدید سوریه «نقشی مهم در ایجاد توازن در روابط با متحدان» خواهند داشت – به جای آن‌که این کشورها را در برابر یکدیگر قرار دهند. «اگر هماهنگی میان عربستان و ترکیه در سوریه موفق باشد… می‌توان انتظار داشت که به ثبات سوریه و در نتیجه به آرامش و ثبات در کل منطقه کمک کند.»
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه