در تلاش برای تعمیق روابط با عربستان سعودی، نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، اخیراً از جده بازگشته است، جایی که او در کنار ولیعهد محمد بن سلمان ریاست نشست شورای شراکت استراتژیک هند-عربستان را بر عهده داشت.
نکته قابل توجه اینکه این سفر در زمانی انجام می‌شود که هند مایل است در حوزه تولید خود را به‌عنوان جایگزینی مناسب برای چین معرفی کند – کشوری که تحت فشار تعرفه‌های گسترده آمریکا قرار دارد – و در همین حال، عربستان به دلیل کاهش قیمت نفت نیازمند تنوع‌بخشی به اقتصاد خود است.
اگرچه چرخش هند به سمت کشورهای خلیج فارس امری نسبتاً تازه است، اما اهمیت دهلی‌نو در این منطقه به‌سرعت در حال افزایش است.
مودی در جریان امضای توافق‌نامه‌ای برای ایجاد دو پالایشگاه جدید در هند، عربستان را «دوستی قابل اعتماد و متحدی استراتژیک» توصیف کرد و بر «پتانسیل بی‌پایان» روابط هند-عربستان تأکید نمود. او همچنین طرح «کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا» (IMEC) را «محرک کلیدی تجارت، اتصال و رشد در سراسر منطقه» دانست.
با وجود کندی پیشرفت به‌دلیل بی‌ثباتی منطقه‌ای ناشی از جنگ اسرائیل علیه غزه، این پروژه می‌تواند در نهایت هند را به رقیبی برای چین و طرح اتصال تجاری آن، یعنی «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) تبدیل کند. مشارکت فعال عربستان و تداوم علاقه‌مندی آن، برای تحقق این کریدور تجاری ضروری است.
دکتر تئودور کاراسیک، پژوهشگر غیردائمی در بنیاد جیمزتاون در واشنگتن دی‌سی، گفت: «روابط دفاعی عربستان و هند از جمله مواردی است که باید با دقت رصد شود، زیرا دهلی‌نو با امارات نیز توافقاتی در صنعت دفاعی دارد و عربستان می‌خواهد از مدل صنعت دفاعی هند برای ساخت یک صنعت بومی بزرگ‌تر الگوبرداری کند.»
اسکات گیبونز، برنامه‌ریز راهبردی و تحلیل‌گر داده، گفت: «این سفر با هیاهو و تبلیغات زیادی همراه بود و هرچند برخی توافق‌های جزئی حاصل شد و جنبه‌ای مثبت داشت، اما در مجموع با توجه به فروپاشی نظم جهانی پس از جنگ جهانی دوم، از نظر راهبردی ارزش زیادی برای هند نداشت.»
سیاست خلیج فارس هند
مدتی پس از پایان جنگ سرد، دهلی‌نو سیاستی موسوم به «نگاه به شرق» را اتخاذ کرد. سپس، پس از روی کار آمدن دولت نخست مودی در مه ۲۰۱۴، دهلی‌نو به سوی خاورمیانه روی آورد و این سیاست را «توجه به غرب» نام‌گذاری کرد.
دهلی‌نو برای ارتقای جایگاه جهانی خود، نیازمند حمایت مالی کشورهای خلیج فارس بود؛ و با توجه به اینکه هند ۸۹ درصد از نفت خام خود را وارد می‌کند، از سوی صنعت انرژی این منطقه با استقبال روبرو شد.
دهلی‌نو در آغاز، روابط خود با دولت‌های خلیج فارس را از واردات نفت خام و صادرات نیروی کار آغاز کرد، اما در آن زمان تعاملات سیاسی آن با این کشورها حداقلی بود.
بیش از ۸.۸ میلیون شهروند هندی که در کشورهای حوزه خلیج فارس مشغول به کار هستند، سالانه بیش از ۴۰ میلیارد دلار حواله مالی به کشور خود ارسال می‌کنند؛ امری که به تقویت اقتصاد هند کمک شایانی کرده است. دکتر آصف شجاع در گزارشی برای مؤسسه خاورمیانه نوشت: «روابط میان هند و خاورمیانه مدت‌هاست بر سه عنصر استوار بوده است: نیروی انسانی، حواله‌های مالی و نفت».
گیبونز گفت که در آن زمان، با وجود جمعیت قابل توجه مهاجران هندی، که به تقویت روابط نزدیک دهلی‌نو با کشورهای خلیج کمک می‌کرد، این روابط بیشتر در خدمت «منافع داخلی هند» بود تا بلندپروازی‌های بین‌المللی یا ژئوپولیتیکی آن.
اما اکنون، با رسیدن حجم تجارت دوجانبه به بیش از ۱۶۲ میلیارد دلار در سال مالی ۲۰۲۳-۲۰۲۴، کشورهای خلیج فارس به بزرگترین بلوک شریک تجاری هند تبدیل شده‌اند و ۱۵.۸ درصد از کل تجارت خارجی هند را تشکیل می‌دهند، در حالی که این رقم برای اتحادیه اروپا ۱۱.۶ درصد است.
با رشد اشتراک منافع، روابط هند با برخی از کشورهای پیشرو عربی به شراکت‌های راهبردی چندبُعدی تبدیل شده است.
مثلث قدرت
هند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به‌عنوان اعضای گروه ۲۰ (G20)، در حوزه‌هایی چون رشد اقتصادی، نفوذ ژئوپولیتیکی و تغییرات اقلیمی، اهداف مشترک و پیوندهایی مشابه دارند. در همین راستا، دهلی‌نو از مدت‌ها پیش با این دو کشور شراکت‌های راهبردی رسمی برقرار کرده است: با ریاض در سال ۲۰۱۰ و با ابوظبی در سال ۲۰۱۷.
به‌دلیل وابستگی‌های متقابل، هرگونه تغییر در توازن قدرت جهانی، احتمالاً باعث نزدیکی بیشتر این سه کشور به یکدیگر خواهد شد.
به گفته کاراسیک، تعیین نزدیک‌ترین شریک هند در میان کشورهای خلیج فارس دشوار است، زیرا این مسئله تحت تأثیر منازعات سیاسی مربوط به خانواده‌های هندی و تعاملات آن‌ها با دولت‌های خلیج قرار دارد. هند و امارات متحده عربی به یکدیگر به‌عنوان «شریکی برای توسعه کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا در پس‌زمینه لجستیک کوتاه‌مدت، تجارت و انتقال فناوری‌های پیشرفته (نظیر هوش مصنوعی) نگاه می‌کند.
در مورد عربستان سعودی، رابطه با هند از منظر همکاری‌های انرژی اهمیت دارد، اما این همکاری‌ها با وقفه و ناپایداری همراه بوده و احتمالاً با سرعتی کمتر از روابط دوجانبه هند با دیگر کشورهای خلیج پیش رفته است.
کاراسیک افزود هنگام صحبت درباره هند و خلیج فارس، باید به این نکته توجه کرد که «با وجود اینکه امارات و عمان کشورهای عربی هستند، اما ماهیتی جنوب آسیایی نیز دارند و همین موضوع، زمینه‌ای برای اشتراک منافع فراهم می‌کند. البته پیشروی هند در جنوب آسیا همواره روان نبوده، زیرا فضای سیاسی در خود جنوب آسیا بسیار متلاطم است و این بی‌ثباتی به روابط دوجانبه سرایت می‌کند و می‌تواند بر تجارت و سیاست اثر بگذارد».
روابط انرژی هند
امارات متحده عربی همواره بزرگترین شریک تجاری هند و سومین شریک آن به طور کلی بوده، در حالی که عربستان سعودی در رتبه چهارم قرار دارد. در سال ۲۰۱۹، ریاض توافق کرد که به دهلی نو در ایجاد ذخایر اضطراری نفت کمک کند تا این کشور در برابر نوسانات بازار و اختلال در عرضه مقاوم شود.
ابوظبی نیز در ایجاد نخستین تأسیسات ذخیره‌سازی استراتژیک نفت هند در شهر منگلور در کرانه دریای عرب، به این کشور کمک کرد. هر دو کشور عربستان سعودی و امارات در پروژه‌های پایین‌دستی نفت و گاز در هند، از جمله ساخت پالایشگاه‌ها، سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا به هند در تأمین نیازهای روزافزون انرژی‌اش کمک کنند.
در حال حاضر، امارات با سرمایه‌گذاری ۱۵.۳ میلیارد دلاری، هفتمین منبع بزرگ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در هند است. عربستان سعودی تا مارس ۲۰۲۲ حدود ۳.۲ میلیارد دلار و قطر نیز ۱.۵ میلیارد دلار در هند سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
پیش‌بینی می‌شود سهم کلی تأمین نفت هند از خاورمیانه در سال‌های آینده افزایش یابد. در همین راستا، دهلی نو توافقی به ارزش ۷۸ میلیارد دلار با قطر امضا کرده تا واردات گاز طبیعی را برای ۲۰ سال دیگر تمدید کند.
با وجود روند جهانی کاهشی در مصرف سوخت‌های فسیلی، هند در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد قصد دارد سهم خود از تقاضای جهانی نفت را از ۵ درصد به ۱۱ درصد افزایش دهد. این تصمیم، در حالی که بیشتر کشورها در حال فاصله گرفتن از سوخت‌های فسیلی هستند، هند را به یکی از معدود کشورهایی تبدیل کرده که به سمت بازگشت به انرژی‌های فسیلی می‌رود و همین موضوع باعث شده این کشور برای دولت‌های خلیج فارس به یک شریک ضروری تبدیل شود.
به‌گفته گیبونز، اهمیت نفت برای ایالات متحده و اروپا کاهش یافته، در حالی‌که برای چین و هند افزایش یافته است. او گفت: «اگرچه پیش‌تر نیز روابط هند با امارات متحده عربی برای این کشور ارزش‌هایی داشت، اما محاسبات سیاستی هند اکنون از منافع مالی و نیروی کار فراتر رفته و به دغدغه‌ای بسیار گسترده‌تر در زمینه ژئوپلیتیک و تجارت تبدیل شده که آثار آن حتی تا کنیا، تانزانیا و آفریقای جنوبی نیز امتداد یافته است».
به نظر گیبونز، در شرایط فعلی، هیچ قدرت بزرگی در اقیانوس هند وجود ندارد که بتواند چارچوبی برای تجارت و امنیت تعیین و آن را تضمین کند؛ از همین رو، اتحادها در معرض آزمون هستند. او افزود که اگرچه هند در مقایسه با چین حضور پررنگ‌تری در منطقه دارد، اما این حضور هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد.
او همچنین اشاره کرد که چین با سرعت در حال گسترش روابط خود در چارچوب طرح کمربند و جاده (BRI) بود، اما اکنون مزایای این طرح در حال رنگ‌باختن است. بنابراین، فرصتی برای هند فراهم شده تا روابط خود را در منطقه تقویت کند، هرچند «هند در این سطح از حکمرانی بین‌المللی تجربه زیادی ندارد و تحولات با سرعت زیادی در حال رخ دادن‌اند».
گسترش پیوندهای دفاعی
تقویت امنیت دریایی به بخشی از راهبرد هند برای مقابله با بحران‌های احتمالی در دریای سرخ یا تنگه هرمز تبدیل شده است. برای حفظ ارتباط با نیروهای دریایی کشورهای خلیج فارس، هند در سال ۲۰۱۸ با امارات متحده عربی، در سال ۲۰۱۹ با قطر، و در سال ۲۰۲۱ با بحرین و عربستان سعودی رزمایش‌هایی نظامی برگزار کرد. در سال ۲۰۲۴ نیز ارتش هند با هر دو کشور امارات و عربستان سعودی تمرین‌های نظامی مشترک انجام داد.
با این حال، هند اخیراً با چالش‌هایی مواجه شده است، از جمله بروز جنگ و اسرائیل و حماس و حملات به کشتی‌ها در دریای سرخ که مستقیماً امنیت انرژی و رشد اقتصادی دهلی‌نو را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
با وجود این شرایط، هند همچنان ناگزیر است به سیاست دیرینه، آزموده‌شده و محتاطانه موازنه‌گری میان کشورهای خلیج فارس، اسرائیل و ایران ادامه دهد. این تنش‌های منطقه‌ای از موانع اصلی برای پیشرفت کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) به‌شمار می‌روند، اما هند تلاش دارد فاصله‌ای محتاطانه و هوشیارانه را حفظ کند.
منبع: اکوایران به نقل از العربی الجدید
ثبت دیدگاه