چرخش ناگهانی مودی به سوی طالبان؛ حلقه آتش اسلام‌آباد تنگ‌تر می‌شود؟

بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، پس از خروج آشفته نیروهای آمریکایی که منجر به فروپاشی دولت مورد حمایت غرب در کابل شد، هند را ناچار کرد تا سفارت خود را تعطیل کرده و دیپلمات‌ها و شهروندانش را فوراً از افغانستان خارج کند.

اکنون، بیش از چهار سال بعد، دولت ملی‌گرای هندو به رهبری نارندرا مودی در دهلی‌نو، برای هیأت طالبان به ریاست امیرخان متقی، وزیر خارجه دولت طالبان فرش قرمز پهن کرده است. این سفر یک‌هفته‌ای که نخستین دیدار رسمی یک مقام بلندپایه طالبان از هند محسوب می‌شود، «تاریخی» توصیف شده است. متقی که نامش هنوز در فهرست تحریم‌های سازمان ملل قرار دارد، پس از دریافت معافیت موقت از این نهاد، وارد دهلی شد.

کارشناسان می‌گویند چرخش سیاست هند در قبال طالبان، نشانه رویکردی عمل‌گرایانه است که در آن دهلی‌نو می‌کوشد نفوذ پاکستان را در افغانستان مهار کند؛ کشوری که روابطش با اسلام‌آباد به دلیل حملات مرزی در ماه‌های اخیر به شدت تیره شده است. با این حال برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که میزبانی رهبران طالبان از سوی هند، در عمل نوعی مشروعیت‌بخشی و «به‌رسمیت‌شناختن ضمنی» دولت طالبان به شمار می‌رود؛ دولتی که برای کسب اعتبار دیپلماتیک در سطح جهانی با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

اما پرسش کلیدی این است: چرا هند اکنون طالبان را در آغوش کشیده است؟ در این دیدار چه گذشت و دهلی‌نو چه انتظاری از طالبان دارد؟ طالبان در ازای این نزدیکی چه چیزی به‌دست می‌آورد؟

جزئیات دیدار

به نوشته الجزیره، متقی در جریان سفر خود به همراه مقام‌هایی از وزارت خارجه و تجارت افغانستان، با مسئولان هندی درباره روابط دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی گفت‌وگو کرد. پس از دیدار او با وزیر خارجه هند، سوبرامانیام جایشانکار، دهلی‌نو اعلام کرد که سفارت خود را در کابل بازگشایی خواهد کرد. جایشانکار در این دیدار گفت: «همکاری نزدیک میان ما، به توسعه ملی شما و همچنین ثبات و تاب‌آوری منطقه کمک خواهد کرد». او همچنین بر «پایبندی کامل هند به حاکمیت، تمامیت ارضی و استقلال افغانستان» تأکید کرد.

متقی نیز هند را «دوست نزدیک» افغانستان خواند. در بیانیه مشترک دو طرف آمده است که دهلی‌نو و طالبان توافق کرده‌اند «ارتباط نزدیک خود را حفظ کنند و به تعامل منظم ادامه دهند». رهبران افغان همچنین از شرکت‌های هندی دعوت کردند تا در بخش معدن افغانستان سرمایه‌گذاری کنند؛ اقدامی که بر اساس این بیانیه، «به تقویت روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه کمک خواهد کرد».

دهلی‌نو نیز اعلام کرد که متعهد به تداوم کمک‌های بشردوستانه و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای خود در افغانستان است که از فقیرترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. دولت مودی همچنین سفر متقی به شهر دیوبند در ایالت اوتار پرادش را تسهیل کرد؛ جایی که مدرسه «دارالعلوم دیوبند»، یکی از تأثیرگذارترین حوزه‌های علمیه اسلامی در جنوب آسیا قرار دارد. روز دوشنبه متقی اعلام کرد که به‌زودی پروازهای مستقیم بین کابل و چند شهر هند آغاز خواهد شد.

چرا هند اکنون طالبان را پذیرفته است؟

هند از دیرباز طالبان را بازوی اطلاعاتی پاکستان می‌دانست. بسیاری از اعضای طالبان در مدارس دینی محافظه‌کار پاکستان آموزش دیده‌اند؛ کشوری که در دهه ۱۹۸۰ از مجاهدین افغان در جنگ با شوروی حمایت می‌کرد و طالبان نیز از دل همان مجاهدین سربرآورد. هند در سال ۱۹۹۶، پس از تسلط طالبان بر کابل، سفارت خود را بست و به جای آن از «ائتلاف شمال» – گروه‌های افغان مخالف طالبان – حمایت کرد؛ که شامل پشتیبانی دیپلماتیک، کمک‌های مالی و آموزشی برای مقابله با نفوذ پاکستان بود. این ائتلاف همچنین از پشتیبانی ایران و روسیه برخوردار بود. پاکستان یکی از سه کشوری بود که رژیم طالبان را تا زمان سقوط آن در سال ۲۰۰۱ به‌رسمیت می‌شناخت.

پاکستان که با افزایش چشمگیر حملات به‌ویژه در استان خیبر پختونخوا در شمال غرب کشور، جایی که ده‌ها نظامی کشته شده‌اند، دست به گریبان است، طالبان را متهم می‌کند که به گروه‌های مسلحی که از خاک افغانستان حملات مرزی انجام می‌دهند، پناه می‌دهد.

با آغاز تهاجم آمریکا و ناتو به افغانستان، هند سفارت خود را بازگشایی کرد اما همچنان طالبان را متحد اسلام‌آباد می‌دانست. دهلی‌نو طالبان و گروه‌های وابسته به آن را عامل چندین انفجار در سفارت و کنسولگری‌هایش در افغانستان معرفی کرد. پاکستان همچنین از سوی مقامات آمریکایی به پناه دادن به رهبران طالبان در خاک خود، در طول جنگ دو دهه‌ای افغانستان متهم شد.

پس از سقوط کابل در سال ۲۰۲۱ و بازگشت طالبان به قدرت، هند بار دیگر سفارت و کنسولگری‌هایش را بست و صدور ویزا برای تمام افغان‌ها؛ حتی دانشجویان، تجار و مقام‌های پیشین دولت را متوقف کرد. با این حال، یک سال بعد از تسلط دوباره طالبان، هند گام‌هایی برای ازسرگیری تماس‌ها برداشت. مقام‌ها و دیپلمات‌های هندی همچنین در خارج از کشور چندین دیدار سطح بالا با طالبان داشته‌اند.

در همین زمان، روابط اسلام‌آباد و کابل به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. پاکستان، طالبان را به پناه دادن به گروه‌های مسلح از جمله تحریک طالبان پاکستان (TTP) متهم کرده که ده‌ها حمله مرگبار در خاک پاکستان انجام داده‌اند. طالبان این اتهامات را رد کرده است. کارشناسان می‌گویند در این چشم‌انداز جدید ژئوپولیتیکی است که هند تصمیم گرفته از متقی استقبال کند.

پراوین دونتی، تحلیلگر ارشد در گروه بین‌المللی بحران در دهلی‌نو، می‌گوید: «هزینه‌های عدم تعامل با طالبان در گذشته و واگذاری یک متحد بالقوه منطقه‌ای به پاکستان، دولت هند را ناچار کرده تا این بار روابط خود با کابل را تقویت کند. این رابطه از نظر راهبردی حیاتی است و نمی‌توان به دلایل ایدئولوژیک آن را نادیده گرفت یا فضا را در اختیار رقبای استراتژیک هند مانند چین قرار داد که روابط و سرمایه‌گذاری‌های خود را در کابل گسترش داده است. این دیدار نشان می‌دهد که هند آماده است از دغدغه‌های ایدئولوژیک فراتر رود و به‌صورت عمل‌گرایانه با طالبان تعامل کند».

گوتام موکهوپادیایا، دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین هند در افغانستان نیز گفت: «برخلاف طالبان دهه ۹۰ که کاملاً تحت کنترل پاکستان بودند، اکنون شرایط منطقه تغییر کرده است. طالبان جدید دیدگاه جهانی‌تری دارد و ناچار است منافع کلان افغانستان را در نظر بگیرد».

به گفته او، روابط فرهنگی و تجاری هند و افغانستان ریشه‌ای تاریخی دارد که به دوران گورکانیان بازمی‌گردد: «آن حس خویشاوندی با هند همواره وجود داشته و به‌دلیل کمک‌های بشردوستانه، هند در میان مردم افغانستان از محبوبیت و حسن‌نیت برخوردار است. مفهوم “هند” در ذهن افغان‌ها هنوز جایگاه ویژه‌ای دارد. دوره‌ای که هند با طالبان تعامل نداشت، در واقع یک استثنا در روابط دیرینه دو کشور بود».

هند چه انتظاری از طالبان دارد؟

به گفته آجای ساهنی، مدیر اجرایی پورتال تروریسم جنوب آسیا، نهادی که حملات مسلحانه در این منطقه را رصد و تحلیل می‌کند، برای هند روشن است که رژیم طالبان به این زودی از صحنه کنار نخواهد رفت. او گفت: «نمی‌توانی فقط به این دلیل که از یک حکومت خوشت نمی‌آید، از واقعیت آن چشم بپوشی و فاصله بگیری. باید با واقعیت پویایی‌های سیاسی منطقه کنار آمد، و این شرایط ایجاب می‌کند که هند ارتباطات خود را با طالبان گسترش دهد و با حکومت‌هایی در منطقه رابطه برقرار کند که مایل‌اند با مواضع دهلی‌نو همراه شوند».

یکی از عوامل مهم در محاسبات هند، تشدید تنش میان کابل و اسلام‌آباد است. در روزهای اخیر، درگیری‌های سنگینی در مرز افغانستان و پاکستان درگرفت و دو طرف حملات متقابلی انجام دادند که ده‌ها کشته بر جا گذاشت. این درگیری‌ها درست هم‌زمان با سفر امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان به هند رخ داد. اخراج ده‌ها هزار پناهجوی افغان از پاکستان نیز روابط پرتنش دو کشور را بیش از پیش متلاشی کرده است.

این توافق توان نظامی ریاض را در برابر اسرائیل و ایران تقویت می‌کند. امضای آن پس از حمله شوک‌آور اسرائیل به قطر در اوایل این ماه، پیامی هشداردهنده برای بازداشتن تل‌آویو از هرگونه حمله بیشتر به کشورهای شورای همکاری خلیج (GCC) است.

از منظر روابط منطقه‌ای، افغانستان از معدود کشورهایی بود که در حمله تروریستی ماه آوریل گذشته در منطقه «پاهالگام» در کشمیر تحت کنترل هند، به‌صراحت این حمله را محکوم کرد. دهلی‌نو این حمله را به پاکستان نسبت داد – اتهامی که اسلام‌آباد رد کرد. این ماجرا، این دو رقیب دیرینه جنوب آسیا را در ماه مه تا آستانه جنگی تمام‌عیار کشاند. موکهوپادیایا، سفیر پیشین هند در کابل، می‌گوید طالبان و هند دشمن مشترکی دارند: «هر دو با پاکستان مشکلات مشابهی داریم، و همین موضوع ما را به نوعی متحد طبیعی تبدیل می‌کند». در بیانیه مشترک وزارت خارجه هند همچنین از طالبان به‌خاطر «محکومیت قاطع حمله تروریستی پاهالگام و ابراز همدردی صادقانه» قدردانی شده است. در پاسخ به نگرانی‌های امنیتی هند، وزیر خارجه طالبان نیز «تعهد دولت افغانستان را برای جلوگیری از استفاده از خاک این کشور علیه هند» تکرار کرد.

این تعامل چه معنایی برای طالبان دارد؟

به گفته ساهنی، دیدار دهلی‌نو از منظر طالبان و جایگاه داخلی و بین‌المللی آن اهمیتی بسیار دارد، چراکه این گروه مدت‌هاست در پی کسب رسمیت دیپلماتیک است. در حال حاضر تنها روسیه طالبان را به رسمیت شناخته و بسیاری از رهبران ارشد این گروه همچنان تحت تحریم‌های سازمان ملل قرار دارند.

اما با استقبال رسمی دولت مودی از هیئت طالبان، پرسش‌های ناخوشایندی در داخل هند مطرح شده است. حذف خبرنگاران زن از نخستین نشست خبری متقی در سفارت افغانستان در دهلی‌نو، خشم گسترده‌ای برانگیخت. سیاستمداران مخالف و روزنامه‌نگاران دولت را به خاطر سکوت در برابر این اقدام سرزنش کردند.

یک روز بعد، مقام‌های افغان نشست خبری دیگری برگزار کردند که در آن، زنان در ردیف نخست صندلی‌ها حضور داشتند. مقام‌های طالبان در سفر خود از ساختمان سفارت افغانستان در دهلی‌نو – که همچنان پرچم دولت پیشین مورد حمایت غرب در آن برافراشته است – برای برگزاری این رویدادها استفاده کردند، اما هنوز کنترل رسمی بر آن ندارند؛ چراکه هند تاکنون دولت طالبان را به رسمیت نشناخته است. کسب آن رسمیت و در اختیار گرفتن کنترل سفارت، برای طالبان یک پیروزی دیپلماتیک بزرگ خواهد بود.

از نگاه تحلیلگران، تعمیق روابط با هند می‌تواند درهای تازه‌ای را در زمینه تجارت، آموزش و همکاری‌های بهداشتی برای افغانستان بگشاید. روز دوشنبه، متقی همچنین با هیئتی از سیک‌ها و هندوهای افغان دیدار کرد؛ افرادی که در دهه‌های گذشته افغانستان را ترک کرده و اکنون در دهلی زندگی می‌کنند. او به آنان گفت که می‌توانند به کشور بازگردند و کسب‌وکار خود را از سر بگیرند.

ساهنی در پایان گفت: «شاید جهان درک نکند، اما برای طالبان، جلب توجه و تعامل هند اتفاقی بزرگ است. کشورهای زیادی نیستند که بتوانند هم‌زمان به آن‌ها مشروعیت سیاسی، تجارت و کمک‌های انسان‌دوستانه و همچنین احترام دیپلماتیک بدهند».

منبع: اکوایران