وقتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، آخر هفته گذشته در پایگاه هوایی «العدید» فرود آمد، دو تن از قدرتمندترین مقام‌های قطر در انتظار او بودند. به گفته دو فرد آگاه، رهبران قطر نسبت به چنین استقبال نمایشی در خاک خود تردید داشتند. این تردید از زمانی آغاز شد که مقام‌های آمریکایی در گفت‌وگوهای محرمانه یک ماه پیش‌تر، گفته بودند که ممکن است ترامپ هنگام سوخت‌گیری هواپیما در مسیر سفر به آسیا، در این پایگاه با آن‌ها دیدار کند.
اما تصمیم نهایی امیر و نخست‌وزیر قطر برای استقبال از ترامپ، در امتداد تلاش چندساله این کشور کوچک اما ثروتمند خلیج فارس برای تبدیل شدن از دشمن ترامپ در دوران نخست ریاست‌جمهوری، به یکی از نزدیک‌ترین شرکای دیپلماتیک او بود. یکی از این افراد آگاه گفت: «امیر برای ترامپ همه پروتکل‌ها را کنار گذاشت، چون ارزش این رابطه را درک می‌کند».
استراتژی موفق قطر
به نوشته نشریه پولیتیکو، قطر که در آغاز دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ از موضع‌گیری ناگهانی او در حمایت از محاصره اقتصادی دوحه از سوی عربستان سعودی و امارات شوکه شده بود، طی سال‌های بعد برای جلب نظر او تلاش زیادی کرد؛ از جمله همکاری با متحدان ترامپ، سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و تثبیت جایگاه خود به عنوان میانجیگری بی‌جایگزین در منطقه‌ای پرتلاطم. علاوه بر این، قطر یک هواپیمای ۲۰۰ میلیون دلاری در اختیار آمریکا قرار داد که گفته می‌شود ممکن است در آینده از آن به عنوان هواپیمای ویژه رئیس‌جمهور استفاده شود.
اکنون، ده ماه پس از آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، این راهبرد در حال نتیجه دادن است؛ به‌گونه‌ای که قطر به یکی از بازیگران پنهان اما تأثیرگذار در برخی از بزرگ‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک ترامپ تبدیل شده و نفوذی به دست آورده که حتی رهبران خود این کشور نیز زمانی آن را دور از دسترس می‌دانستند. منبع دیگری گفت: «قطری‌ها از کار با افراد عمل‌گرا خوششان می‌آید. استیو ویتکاف و ترامپ آدم‌های معامله‌محور هستند و قطری‌ها هم ذاتاً تاجرند؛ بنابراین زبان هم را خوب می‌فهمند».
وقتی ترامپ خبرنگاران را به اتاق کنفرانس داخل هواپیما فراخواند، در حالی که دو مقام ارشد قطر در دو طرف او نشسته بودند، امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، را «یکی از رهبران بزرگ جهان» توصیف کرد و نخست‌وزیر، شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل‌ثانی را «دوست جهانی» خود نامید. ترامپ که بارها مدعی شده که «به هشت جنگ پایان داده»، تأکید کرد قطر «عامل بسیار مهمی» در تحقق یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای سیاست خارجی او بوده است: آتش‌بس شکننده میان اسرائیل و حماس.
اما نقش قطر در پیشبرد دستورکارهای جهانی ترامپ و از جمله نقش آن در رسیدن به توافق در غزه بسیار فراتر از آن چیزی است که در اظهارات ترامپ به آن اشاره شد. به گفته دو فرد آگاه، مقام‌های قطری در تدوین چارچوب ۲۱ بندی‌ای که به‌عنوان «طرح صلح ترامپ» معرفی شد، نقش داشتند. همچنین یک فرستاده ارشد قطری دیدار میان استیو ویتکاف، جرد کوشنر و خلیل الحیه، از رهبران حماس، را که راه را برای مرحله نخست توافق باز کرد، ترتیب داد و در آن حاضر بود.
آنا کلی، سخنگوی کاخ سفید، در بیانیه‌ای گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ رابطه‌ای بسیار قوی با قطر دارد؛ رابطه‌ای که در جریان سفر تاریخی او به خاورمیانه، که منجر به امضای قراردادهای اقتصادی چندین تریلیون دلاری شد، عمیق‌تر شد». او تأیید کرد قطر «نقشی اساسی» در مذاکرات اسرائیل و حماس داشته و در ارائه بازخورد درباره «طرح ۲۰ بندی تاریخی رئیس‌جمهور برای صلح» مؤثر بوده است.
نقش جهانی دوحه
نقش قطر تنها به غزه محدود نمی‌شود. این کشور کوچک که در کرانه جنوبی خلیج فارس و در نزدیکی ایران قرار دارد، به یکی از شرکای کلیدی آمریکا در تبادل اطلاعات و میانجیگری در منازعات تبدیل شده است. به نوشته پولیتیکو، گزارش‌هایی وجود دارد که ادعا می‌کنند قطر در کارزارهای بمباران آمریکا علیه حوثی‌ها در دریای سرخ همکاری داشته، در جریان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل هماهنگی اطداعاتی داشته و در روند صلح در آفریقا و قفقاز نقش ایفا کرده است.
تلاش‌های دیپلماتیک قطر که در دوره نخست ترامپ شدت گرفته بود، در دوره جو بایدن کند شد. دولت بایدن از دوحه خواست میانجیگری خود در بحران روآندا و کنگو را به نفع روندی تحت هدایت فرانسه متوقف کند؛ روندی که سرانجام بی‌نتیجه ماند. با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، او رسماً قطر را دوباره مأمور پیشبرد این تلاش‌ها کرد و وعده داد در صورت موفقیت، امضای توافق‌ها در کاخ سفید انجام شود. این اقدام سرانجام زمینه را برای توافق میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان فراهم کرد؛ توافقی که ترامپ بعداً از آن به عنوان شاهدی بر «پایان دادن به جنگ‌ها در سراسر جهان» یاد کرد.
اما همه در اطراف ترامپ از افزایش نقش دوحه حمایت نمی‌کنند. چهره‌های برجسته جریان ماگا مانند لارا لومر و استیو بنن، قطر را به دلیل روابطش با گروه‌هایی چون حماس مورد انتقاد قرار داده و این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا همکاری گسترده با قطر واقعاً با شعار «اول آمریکا» سازگار است یا خیر. لومر حتی طرح پنتاگون برای ساخت یک پایگاه هوایی توسط قطر در ایالت آیداهو را «توهین‌آمیز» خوانده است. با این حال مقام‌های قطری و آمریکایی این انتقادها را رد کرده‌اند و یادآور شده‌اند که قطر ده‌ها سال است بنا به درخواست واشنگتن از دفترهای طالبان و حماس میزبانی می‌کند. به گفته یکی از مقام‌های کاخ سفید، تمایل ترامپ برای دیدار با امیر و نخست‌وزیر قطر در هواپیمای نیروی هوایی «به‌خوبی نشان می‌دهد» که او تا چه اندازه این انتقادها را بی‌اهمیت می‌داند. این مقام گفت: «قطر واقعاً دارد کمک زیادی انجام می‌دهد».
قطر، از نگاه خود، میانجیگری جهانی را بخشی اساسی از هویت ملی‌اش می‌داند. شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر، روز چهارشنبه در نشست شورای روابط خارجی در نیویورک گفت: «میانجیگری در واقع در قانون اساسی ما نهادینه شده است. امروز ما نه فقط در منطقه، بلکه در سطح جهانی به عنوان میانجی شناخته می‌شویم … میانجیگری ما از آمریکای لاتین تا آفریقا و آسیا گسترده است».
آل‌ثانی همچنین بر اهمیت رابطه قطر با آمریکا تأکید کرد و گفت تمرکز اصلی‌اش «حفاظت و تقویت» همکاری‌ها میان دو کشور در حوزه‌های تجارت، دفاع و انرژی است. قطر یکی از سه کشور عرب خلیج فارس بود که ترامپ در نخستین سفر خارجی مهم خود در ماه مه به آن‌ها سفر کرد؛ سفری که عمدتاً بر توافق‌های سرمایه‌گذاری متمرکز بود و ترامپ در آن میزبانانش را تحسین کرد و وعده داد که دوران «نصیحت کردن» کشورهای دیگر درباره ارزش‌های دموکراتیک از سوی آمریکا به پایان رسیده است.
در همین سفر بود که ترامپ یک هواپیمای بوئینگ 747-8 سیزده‌ساله به ارزش حدود ۲۰۰ میلیون دلار را از قطر پذیرفت؛ هواپیمایی که قرار شد نیروی هوایی آمریکا آن را بازسازی کند تا شاید در آینده به عنوان هواپیمای ویژه رئیس‌جمهوری مورد استفاده قرار گیرد. این هدیه پرهزینه – که نگرانی‌هایی درباره مسائل اخلاقی و امنیتی ایجاد کرد – به نمادی از نحوه تعامل ترامپ با کشورهای خلیج فارس بدل شد.
چگونه قطر به این جایگاه رسید؟
ریشه تمایل قطر برای تبدیل شدن به نقش‌آفرینی کلیدی در دوره دوم ترامپ را باید در بحران دوره نخست ریاست‌جمهوری او جست‌وجو کرد. زمانی که ترامپ در نزاع میان قطر و رقبای منطقه‌ای‌اش، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، جانب آن‌ها را گرفت. این کشورها قطر را به حمایت از جریان‌های اسلام‌گرا متهم کردند و دوحه را محاصره کردند. هم‌سویی اولیه ترامپ با این کشورها علیه قطر – کشوری که میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است – برخلاف توصیه وزیران خارجه و دفاع خودش بود. هرچند این بحران بعدها مدیریت شد، اما همین ماجرا موجب شد مقام‌های قطری به سرعت لابی‌گرانی با روابط نزدیک با ترامپ را استخدام کنند؛ از جمله پم باندی، دادستان کل کنونی آمریکا.
ترامپ در سال ۲۰۱۸ و بار دیگر در ۲۰۱۹ در کاخ سفید از امیر قطر استقبال کرد. علاوه بر این، نقش قطر در میزبانی مذاکرات آمریکا و طالبان برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، سطح جدیدی از اعتماد میان دو طرف ایجاد کرد. یان برمر، رئیس اندیشکده اوراسیا، می‌گوید: «آن‌ها می‌دانند محمد بن سلمان چقدر به ترامپ نزدیک است و نمی‌خواهند در جهت مخالف تحولات خلیج فارس قرار بگیرند. و از سوی دیگر، قطر روابطی با برخی بازیگران غیرمتعارف دارد که ترامپ می‌خواهد مسائل را با آن‌ها حل‌وفصل کند». پس از شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰، امیر قطر همچنان با او در ارتباط ماند و حتی او را به کنفرانس‌هایی در دوحه دعوت کرد. اواخر سال ۲۰۲۴، آل‌ثانی پیش از آغاز رسمی دوره دوم ترامپ، برای دیدار حضوری به فلوریدا رفت. هم‌زمان، یک شرکت وابسته به صندوق ثروت ملی قطر از پروژه ساخت یک زمین گلف با برند ترامپ در دوحه حمایت مالی کرده است.
دهه‌ها میزبانی قطر از دفاتر سیاسی حماس و حزب‌الله – بنا به درخواست آمریکا و برخی کشورهای عربی – و همچنین میزبانی از بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه، به این کشور امکان داده نقش دیپلماتیک خود را گسترش دهد. وقتی اسرائیل در جریان مذاکرات آتش‌بس، چند تن از مقامات حماس را که در دوحه بودند هدف قرار داد، رهبران قطر از نقض حاکمیت کشورشان توسط متحد نزدیک آمریکا شوکه شدند. کاخ سفید نیز گفت اسرائیل پیشاپیش اطلاع نداده بود و این موضوع آزمونی برای رابطه دوحه با واشنگتن ایجاد کرد. به گفته دو منبع آگاه، مقام‌های قطری به تیم ترامپ هشدار دادند که بدون برآورده شدن دو شرط، دیگر نقش میانجی میان حماس و اسرائیل را بر عهده نخواهند گرفت: اول عذرخواهی علنی نخست‌وزیر اسرائیل، و دیگری ارائه تضمین امنیتی از سوی آمریکا در صورت تکرار حمله مشابه.
پیام روشن بود و کاخ سفید آن را درک کرد. وقتی بنیامین نتانیاهو در ماه اکتبر به کاخ سفید رفت، ترامپ او را وادار کرد در تماس تلفنی با امیر قطر، متن عذرخواهی – که مشترکاً توسط آمریکا و قطر تدوین شده بود – را بخواند. یکی از مقامات ارشد قطر نیز در اتاق حضور داشت تا نتانیاهو نتواند محتوای عذرخواهی را در رسانه‌های اسرائیل تغییر دهد. و زمانی که ترامپ با صدور یک فرمان اجرایی متعهد شد آمریکا از قطر در برابر هرگونه حمله آینده دفاع خواهد کرد – تعهدی مشابه ماده پنج پیمان ناتو – مقام‌های قطری غافلگیر شدند. یکی از آن‌ها گفت: «این کار خیلی فراتر از انتظار ما بود. ما فکر نمی‌کردیم این موضوع عمومی شود. اما بسیار خوشحال شدیم».
منبع: فرلرو
ثبت دیدگاه