مقام‌های قطری سال‌ها حضور مقر رده بالای فرماندهی مرکزی آمریکا در پایگاه العدید را تضمینی قطعی برای محافظت در برابر حمله‌ی دشمنان خارجی می‌دانستند. اما هدف‌گیری بی‌سابقه اسرائیل علیه مقام‌های حماس در دوحه در سپتامبر سال جاری، این تصور را فرو ریخت و اعتماد همه‌ی دولت‌های عربی خلیج فارس به چتر امنیتی ایالات متحده را به‌شدت تضعیف کرد.
خلیج فارس آسیب‌پذیرتر از همیشه
به نوشته جورجیو کافیرو، تحلیلگر مسائل منطقه‌ای، امواج مدیا، عمان که مانند قطر مدت‌ها به‌عنوان یک میانجی کلیدی منطقه‌ای شناخته می‌شد، اکنون اسرائیل را بازیگری حتی سرکش‌تر و خطرناک‌تر می‌بیند؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد چگونه پادشاهی‌های خلیج فارس، که هرگز بازیگران رویارویی‌جو در منازعه اعراب و اسرائیل نبودند، اکنون خود را در برابر تجاوزهای اسرائیل آسیب‌پذیرتر احساس می‌کنند.
نقش قطر در پیشبرد دستورکارهای جهانی ترامپ و از جمله نقش آن در رسیدن به توافق در غزه بسیار فراتر از آن چیزی است که در اظهارات ترامپ به آن اشاره شد.
مسقط که همواره عملیات‌های نظامی اسرائیل در دیگر نقاط منطقه را محکوم کرده، در واکنش به حمله دوحه نیز همان خط مشی دیرینه خود را دنبال کرد. این سلطان‌نشین همچنین با حملات مشترک آمریکا و بریتانیا به یمن در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ و نیز حمله موشکی ایران در ژوئن ۲۰۲۵ به پایگاه العدید مخالفت کرد؛ موضعی که نشان‌دهنده تعهد گسترده‌تر عمان به ثبات منطقه‌ای و مخالفت با تبدیل‌شدن استفاده از زور به ابزار معمول سیاست خارجی است.
هم مقام‌های رسمی و هم مردم عادی عمان، به‌عنوان یک کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، به‌شدت از امنیت و حاکمیت قطر حمایت می‌کنند. در راستای همین احساسات، وزارت خارجه عمان بلافاصله حمله اسرائیل را محکوم کرد؛ واکنشی که در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بازتاب گسترده‌ای داشت.
تابوشکنی هراس‌انگیز تل‌آویو
به گفته عبدالله بعبود، پژوهشگر عمانی و استاد مدعو در دانشگاه واسِدا در توکیو، بمباران دوحه «تابوشکنی» بود، زیرا نخستین حمله اسرائیل به یک کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس محسوب می‌شد. این حادثه تأثیر عمیقی بر درک تهدید در مسقط گذاشته و پیامدهای گسترده‌ای برای رویکرد آن به امنیت خلیج و تلاش‌های میانجی‌گری آینده دارد.
به گفته یک تحلیلگر عمانی که نخواسته نامش فاش شود: «حتی فضای به‌دقت میانجی‌گری‌شده و بی‌طرف خلیج فارس نیز از عملیات‌های نظامی در امان نیست؛ حاکمیت و مراکز میانجی‌گری می‌توانند به اهداف آسیب‌پذیر تبدیل شوند. بی‌طرفی و میانجی‌گری دارایی‌اند، اما تضمینی برای امنیت فیزیکی نیستند».
بازیگر یاغی، ایدئولوژیک و خطرناک؛ تردیدهای فزاینده نسبت به چتر امنیتی آمریکا
با اینکه نظرسنجی رسمی وجود ندارد، بعبود اذعان دارد در شبکه‌های اجتماعی شاهد خشم گسترده مردم عمان و همبستگی با قطر بوده است. این خشم بازتاب‌دهنده نگرانی‌های عمیق‌تر و تردیدهای فزاینده عمان نسبت به چتر امنیتی آمریکاست.
اگرچه عمان پیش از حمله‌ی ۹ سپتامبر به دوحه نیز به‌دنبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل نبود، این حمله فاصله مسقط را از هرگونه بررسی احتمالی پیوستن به توافق‌های ابراهیم بیشتر کرده است. بعبود تأکید کرد: «باور قوی‌ای وجود دارد که اسرائیل یک بازیگر یاغی، ایدئولوژیک و خطرناک است. هرگونه ایده‌ی تلاش برای صلح با کشوری که توسط یک دولت افراطی راست‌گرا اداره می‌شود، فعلاً روی میز نیست».
این موضع در سخنان بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، در نشست گفت‌وگوی منامه نیز منعکس شد. او در انتقاد از تل‌آویو اظهار داشت: «ما مدت‌هاست می‌دانیم که اسرائیل، نه ایران، منبع اصلی ناامنی در منطقه است.»
هدف احتمالی در آینده؟
پس از هدف‌گیری مقام‌های حماس در دوحه، مقام‌های عمانی دیگر نمی‌توانند احتمال حمله اسرائیل به عمان را منتفی بدانند. از آن‌جا که اسرائیل جنبش انصارالله یمن مشهور به حوثی‌ها را «تروریستی» می‌داند، نگرانی‌هایی وجود دارد که شاید تل‌آویو بخواهد نمایندگان حوثی در عمان را هدف قرار دهد. این نگرانی، سیاستگذاران عمانی را ناچار می‌کند با پرسش‌های دشوار درباره احتمال تشدید تنش‌ها و فرسایش هنجارهای سنتی در احترام به حاکمیت دولت‌های عربی خلیج روبه‌رو شوند. به گفته تحلیلگر عمانی مذکور: «عمان دلایل قابل توجهی برای نگرانی دارد و باید شاخص‌های کلیدی را به‌دقت زیر نظر بگیرد».
در همین حال، بعبود سه عامل اساسی را شناسایی کرده که از دید او احتمال تبدیل‌شدن عمان به هدف را کاهش می‌دهند. نخست، حملهٔ اسرائیل به دوحه با محکومیت یکپارچه در سراسر منطقه مواجه شد که نشانه‌ای از مخالفت گستردهٔ منطقه‌ای با چنین اقداماتی است؛ دوم، ایالات متحده نارضایتی آشکار خود را از تصمیم اسرائیل ابراز کرد، که نشان می‌دهد تحمل واشنگتن در برابر تشدید تنش‌های یک‌جانبه محدودیت دارد؛ و سوم، نقش دیرینهٔ عمان به‌عنوان میزبان گفت‌وگوهای حساس و دیپلماسی پشت‌پرده به این کشور جایگاهی منحصربه‌فرد در امور منطقه‌ای می‌دهد. بعبود استدلال کرد که همین نقش، برای مسقط نوعی حاشیهٔ امنیت ایجاد می‌کند، حتی در برابر عناصر تندرو در اسرائیل و ایالات متحده، که با وجود انتقادهای گاه‌به‌گاه دربارهٔ روابط عمان با حوثی‌ها و رویکرد عمل‌گرایانه‌اش نسبت به تهران، به‌طور کلی ارزش استراتژیک بی‌طرفی عمان را به رسمیت می‌شناسند.
با این حال، خطر حملهٔ احتمالی اسرائیل در آینده به‌دلیل امکان جریان‌های اطلاعات نادرست علیه مسقط افزایش می‌یابد. به گفته تحلیلگر عمانی: «اظهارات عمومی که ادعا کنند چهره‌های حوثی مستقر در مسقط حملات خارجی را هدایت یا تأیید می‌کنند، احتمال چنین سناریویی را افزایش می‌دهد». او افزود: «هرگونه اظهارات عمومی که تهدید به ‘از بین بردن’ پناهگاه‌های امن خارجی کند، یا شواهدی از الگویی از حملات که فراتر از یمن و به پایتخت‌های خلیج کشیده شود، از نگاه مسقط نگران‌کننده خواهد بود». این تحلیلگر هشدار داد: «عمان باید این نشانه‌ها را زیر نظر داشته باشد و اقدامات حفاظتی اطراف مکان‌های میانجی‌گری را تقویت کند.»
صرف‌نظر از اندازهٔ خطر حملهٔ احتمالی اسرائیل، رهبری در مسقط تلاش خواهد کرد با ساکت و تحت‌کنترل نگه‌داشتن کانال‌های حوثی، تقویت امنیت داخلی و هماهنگی نزدیک با پایتخت‌های دوست، مانع «هرگونه ماجراجویی اسرائیلی» شود.
تنوع‌بخشی بیشتر به شراکت‌های امنیتی
در کنار تقویت دفاع جمعی شورای همکاری خلیج فارس، به‌ویژه در حوزهٔ پدافند هوایی، عمان احتمالاً شراکت‌های امنیتی خود را فراتر از اتکا به واشنگتن متنوع خواهد کرد. با این حال، مسقط همچنان مراقب خواهد بود که بیش از حد به هیچ بلوک ژئوپلیتیکی خاصی نزدیک نشود. به باور تحلیلگر عمانی: «بی‌طرفی دیرینهٔ سیاست خارجی عمان، میانجی‌گری و روابط متوازن با ایران و غرب، هرگونه تغییر چشمگیر را تعدیل خواهد کرد. عمان از اقدام‌هایی که نقش میانجی‌گری آن را تضعیف کند یا آن را مجبور به هم‌سویی کامل علیه یک بازیگر بزرگ منطقه‌ای کند، اجتناب خواهد کرد». همسو با سنت دیرینهٔ سیاست خارجی‌اش، رویکرد عمان به تنوع‌بخشی امنیتی را می‌توان نوعی بی‌طرفی عمل‌گرایانه دانست؛ در جهانی که بیش‌ازپیش چندقطبی می‌شود و عمان تلاش می‌کند استقلال استراتژیک خود را حفظ کند.
در عمل، عمان احتمالاً به ترکیه، بریتانیا و فرانسه برای همکاری گسترده‌تر در امنیت دریایی، پدافند هوایی، آموزش و همچنین اطلاعات، نظارت و شناسایی نزدیک خواهد شد. این رویکرد با روابط قوی و موجود مسقط با آنکارا، لندن و پاریس هم‌خوان است؛ کشورهایی که بازیگران مهمی در معماری امنیتی اعراب خلیج به‌شمار می‌روند.
در ۲۲ اکتبر، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در پایان سفر سه‌کشوری خود به خلیج فارس وارد عمان شد. او در مسقط بر امضای چندین تفاهم‌نامه نظارت کرد که همکاری دوجانبه را در طیف وسیعی از بخش‌ها گسترش داد، به‌ویژه در امور نظامی و صنایع دفاعی. برای عمان، این توافق‌ها یک مسیر طبیعی به‌شمار می‌روند و نشان‌دهندهٔ تمایل روزافزون این کشور به نگاه کردن به آنکارا به‌عنوان شریک کلیدی در تقویت توان دفاعی است.
درحالی‌که عمان قصد ندارد ایالات متحده را به‌عنوان تضمین‌کنندهٔ اصلی امنیت خود جایگزین کند، مسقط ممکن است به‌طور فزاینده‌ای با چین برای ایجاد توازن دیپلماتیک و همکاری در فناوری‌های دوگانه مشارکت کند. در همین حال، با وجود روابط تاریخی نزدیک با جنوب آسیا، احتمال ندارد عمان همانند عربستان سعودی وارد توافق دفاعی متقابل با پاکستان شود. اتحاد پاکستان ـ عربستان دارای ابعاد ویژه‌ای است که عمان در روابط خود با اسلام‌آباد از آن برخوردار نیست. افزون بر این، عمان مدت‌هاست از امضای معاهدات رسمی دفاع متقابل خودداری کرده تا بی‌طرفی ژئوپلیتیک و سیاست دیرینهٔ «دوستی با همه» را حفظ کند. به گفته بعبود: «اگر عمان به‌سوی ارتباط با چند قدرت مختلف برود، این کار بیشتر از طریق یادداشت تفاهم‌ها، تبادل اطلاعات و تقویت ظرفیت خواهد بود، نه یک معاهده‌ای که آن را درگیر منازعات طرف‌های دیگر کند.»
شوک بزرگ و گذار به یک الگوی امنیتی جدید
در نهایت، حمله‌ی اسرائیل به یک عضو شورای همکاری خلیج فارس، شوکی عمیق بود که به‌طور اساسی فرضیات قدیمی درباره‌ی تعهدات امنیتی واشنگتن نسبت به پادشاهی‌های خلیج را به چالش می‌کشد. برای عمان، به عنوان کشوری مشهور به نقش منحصربه‌فردش به‌عنوان میانجی بی‌طرف، شرایط پیرامون حمله‌ی موشکی اسرائیل به دوحه به‌شدت نگران‌کننده بوده است.
جمع‌بندی کلیدی عمان این است که اسرائیل دیگر متحدان عرب آمریکا در خلیج فارس را مصون از عملیات نظامی خود نمی‌داند و اینکه هیچ کشوری در خلیج فارس نمی‌تواند به‌طور کامل به چتر امنیتی آمریکا تکیه کند. از این رو، چالش اصلی عمان در آینده این خواهد بود که چگونه رویکرد متمایز سیاست خارجی خود که ریشه در اصول بی‌طرفی و میانجی‌گری دارد را حفظ کند و در عین حال با دینامیک‌های امنیتی جدید و متغیر منطقه سازگار شود.
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه