سفر هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه به ایران در شرایط کنونی مورد توجه رسانهها قرار گرفته است. این سفر با توجه به روند تحولات منطقهای و نوع نگاه دو کشور به گسترش مناسبات، اهمیت تحلیلی ویژهای دارد. این سفر در عرصه روابط دوجانبه میتواند مبنایی برای تقویت و اهتمام تهران و آنکارا به ایجاد «شورای عالی همکاریهای دو کشور» باشد؛ موضوعی که ترکیه در روابط منطقهای خود، بهویژه با کشورهای حوزه خلیج فارس و دیگر همسایگان بر آن تمرکز کرده است. چارچوبمند کردن مناسبات تجاری، همکاریهای اقتصادی، سرمایهگذاری و مبادلات بازرگانی میان ایران و ترکیه نیز میتواند از طریق چنین شورایی و با برگزاری منظم نشستها دنبال شود.
در حال حاضر حجم تجارت ایران و ترکیه کمتر از ۱۰میلیارد دلار است و در یک دهه گذشته نیز همواره بر چندبرابر شدن این رقم تاکید شده اما این هدف محقق نشده است. اکنون که هر دو کشور به افزایش سطح تجارت نگاه مثبتی دارند ممکن است راهکارهای جدیدی برای گسترش مبادلات پیشبینی شود. با این حال باید توجه داشت موضوع تحریمهای اروپا و آمریکا علیه ایران همچنان یکی از موانع است. حدود یک تا یکونیم ماه پیش نیز ترکیه نسبت به بخشی از این تحریمها واکنش نشان داد و در عمل نوعی همراهی با غرب داشت. با وجود این سیاست ترکیه در عرصه دیپلماسی منطقهای و اقتصادی مبتنی بر متوازنسازی است. بنابراین نمیتوان گفت آنکارا در موضوع همکاری تجاری و اقتصادی با ایران صرفا در مسیر خواست غرب حرکت میکند. تجربه روابط ترکیه با روسیه و اوکراین چنین رویکردی را بهتر نشان میدهد. این سیاست متوازن ممکن است زمینه افزایش مبادلات اقتصادی یا تعریف همکاریهای جدید میان دو کشور را فراهم کند.
در حوزه انرژی نیز اگرچه ایران یکی از صادرکنندگان گاز به ترکیه است و بحثهایی در این زمینه وجود دارد اما هنوز چارچوب منسجم و جدیدی برای همکاری انرژی میان دو کشور تعریف نشده است. احتمالا تهران و آنکارا مایلند در این حوزه نیز رویکرد تازهای ایجاد کنند. بههر حال اگر شورایعالی همکاریها فعال و نشستهای منظم آن برگزار شود میتوان به شکلگیری یک راهبرد جدید در حوزه اقتصادی و تجاری میان دو کشور امیدوار بود؛ راهبردی که نیازمند اهتمام و اراده سیاسی است.
فراتر از موضوعات دوجانبه، یکی از مسائل اساسی در روابط ایران و ترکیه، تحولات منطقهای است. نزدیک به یکسال از تغییرات عمده در سوریه و سقوط نظام بشار اسد میگذرد؛ تحولی که سالها یکی از نقاط چالشبرانگیز میان تهران و آنکارا بود. در آن زمان ترکیه خود را یکی از طرفهای پیروز در تحولات سوریه میدید اما روند وقایع مطابق انتظار آنکارا پیش نرفت. بهویژه تنشها و چالشهایی که میان ترکیه و اسرائیل در سوریه شکل گرفت، وضعیت پیچیدهای برای ترکیه ایجاد کرد و شاید همین وضعیت موجب شده باشد آنکارا به همکاریهای منطقهای، از جمله با ایران توجه بیشتری نشان دهد یا دستکم دنبال گشایشهایی در گفتوگوهای مرتبط با این موضوع باشد. با وجود این، تحولات سوریه همچنان مبهم است و چالشهای امنیتی و سیاسی ترکیه در این کشور ادامه دارد. بنابراین احتمال دارد آنکارا برای مدیریت این وضعیت به همکاری با ایران تمایل بیشتری نشان دهد؛ هرچند این رویکرد بهروشنی قابل تعریف نیست و پیچیدگیهای خود را دارد.
در کنار بحران سوریه، ادامه تجاوزات رژیم صهیونیستی در منطقه و سیاستهای اعلامی ترکیه در قبال اسرائیل از نقاطی است که در گفتوگوهای تهران و آنکارا اهمیت خواهد داشت. پرسش مهم این است که آیا ایران و ترکیه میتوانند درباره آینده فلسطین و غزه یا مسأله آتشبس، به راهبردی نزدیک یا مشترک دست یابند؟ این موضوع بیشک یکی از محورهای رایزنی میان وزرای خارجه دو کشور خواهد بود؛ موضوعی که اکنون بخش بزرگی از فضای منطقه را تحت تاثیر قرار داده است.
در کنار این مسائل، موضوعات مرزی و امنیتی میان ایران و ترکیه نیز همواره مطرح بوده است. در شش ماه تا یکسال اخیر برخی تحولات جدید در این حوزه رخ داده است. اگرچه ترکیه در موضوع انحلال یا خلع سلاح پ.ک.ک اقداماتی انجام داده اما همچنان نسبت به همکاریهای مرزی ایران در حوزه مقابله با تروریسم حساسیت دارد. این مسائل پیشتر هم در قالب گفتوگوهای امنیتی دو طرف مطرح بوده و اکنون نیز با توجه به شخصیت امنیتی هاکان فیدان احتمالا بخش مهمی از گفتوگوها به این حوزه اختصاص خواهد داشت.
ایران و ترکیه بهعنوان دو همسایه بهطور طبیعی نیازمند تنظیم و گسترش مناسبات هستند. علاوه بر آن در عرصه منطقهای نیز هر دو کشور همزمان با چالشها و نیازهای مشترک مواجهند. ترکیه پس از انتخابات ۲۰۲۳ رویکرد جدیدی در پیش گرفته که مبتنی بر بازگشت به همکاریهای منطقهای و اتخاذ مشی اقتصادی است. بازسازی مناسبات آنکارا با عربستان و امارات، گسترش روابط با قطر و همکاریها با کویت نشان میدهد که ترکیه نگاه تازهای به اقتصاد و تجارت منطقه دارد. در همین چارچوب، پروژههای کریدورسازی و ترانزیتی مانند توسعه مسیر تجاری ترکیه_عراق و همکاری با امارات و قطر اهمیت یافتهاند. این رویکرد بخشی از سیاست جدید منطقهای ترکیه را تشکیل میدهد.
در این میان، چالشهای دیگری نیز در روابط ایران و ترکیه از جمله مسائل مرتبط با قفقاز و نگاه تهران به موضوع کریدور زنگزور و انتقادات و حساسیتهای موجود در این زمینه مطرح است. این موضوع نیز میتواند یکی از محورهای رایزنی میان دو کشور باشد.
در مجموع، سفر هاکان فیدان به ایران نشاندهنده اهمیت نگاهی است که ترکیه با توجه به تحولات منطقهای و رویکرد تازه خود به مناسبات با ایران دنبال میکند. همین امر باعث شده این سفر از منظر رسانهها مهم تلقی شود. زیرا میتواند چارچوب جدیدی را در روابط ایران و ترکیه ترسیم کند؛ چارچوبی مبتنی بر جهتدهی به همکاریهای اقتصادی و تجاری، رایزنی پیرامون بحرانهای منطقهای و توجه به ملاحظات امنیتی و سیاسی دو طرف. در کنار این موارد، این پرسش مطرح است که آیا ترکیه بار دیگر مایل است نقش میانجی میان ایران و غرب را ایفا کند؛ نقشی که آنکارا در حدود یک دهه گذشته به آن تمایل داشت. این مسأله نیز از جمله مواردی است که رسانهها به آن چشم دوختهاند.
ثبت دیدگاه