حملات هوایی اسرائیل به ایران در جریان جنگ ۱۲روزه، از جمله حمله به اهدافی در نزدیکی تبریز، و سپس حملات آمریکا به سایت‌های هسته‌ای ایران، جمهوری آذربایجان را در موقعیت دشوار و نامطلوبی از نظر استراتژیک قرار داده است. در حالی که منطقه به سمت یک درگیری گسترده‌تر حرکت می‌کند، باکو مجبور است در این وضعیت، میان متحد اسرائیلی خود، حامی ترکیه‌ای، ابرقدرت آمریکایی و همسایه ایرانی‌اش، تعادلی ظریف برقرار کند.
کشوری بی‌طرف؟
به گزارش نشنال اینترست، آذربایجان در ظاهر و به‌طور رسمی در طول این درگیری از کاهش تنش حمایت کرد، اقدامی که هم نشان‌دهنده عمل‌گرایی دیپلماتیک است و هم بازتاب محاسبات ژئوپلیتیکی عمیق‌تر. باکو از درگیری آشکار با ایران چیز زیادی عایدش نمی‌شود؛ چراکه مرزهای مشترک، روابط اقتصادی و خطر سرریز بحران به داخل خاکش از جمله موج مهاجرت احتمالی در صورت طولانی شدن جنگ وجود دارد.
جمهوری اسلامی ایران و آذربایجان در معاملات سوآپ گاز مشارکت دارند. ایران صادرات گاز ترکمنستان به آذربایجان و سپس به اروپا را تسهیل می‌کند. آذربایجان یک گره کلیدی در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب است؛ مسیری چندوجهی که روسیه و اروپا را از طریق قفقاز و دریای خزر به هند و ایران متصل می‌کند. جنگ و بی‌ثباتی در ایران این مسیر را به‌شدت تهدید می‌کند و ظرفیت ترانزیتی آذربایجان را تضعیف خواهد کرد. همچنین خطر افزایش فعالیت‌ها علیه منافع اسرائیل و آمریکا در خاک آذربایجان بالاست و در صورت بالا گرفتن دوباره تنش‌ها، نمی‌توان احتمال افزایش جنگ‌های نامتقارن را نادیده گرفت.
افکار عمومی در آذربایجان را نیز نمی‌توان به‌آسانی نادیده گرفت. هرچند برخی نخبگان در باکو با اسرائیل همدلی دارند، اما مردم در مناطق شیعه‌نشین، مثل روستاهای اطراف پایتخت (نظیر نارداران) یا شهرهای جنوبی مانند لنکران و مسالی، تمایل بیشتری به هم‌کیشان خود در ایران دارند.
پیوندهای تاریخی، فرهنگی، مذهبی و خانوادگی بسیاری، مردم آذربایجان به‌ویژه در جنوب را با مردم ایران متحد می‌کند. اگر آتش‌بس شکل‌گرفته پابرجا نماند، احساسات ضداسرائیلی ممکن است تقویت شده و در آینده دردسری برای مقامات باکو ایجاد کند، خصوصاً اگر بار دیگر اهداف غیرنظامی در ایران هدف قرار گیرد.
این نگرانی‌ها باید در کنار اتحاد نزدیک باکو با تل‌آویو درنظر گرفته شود. این شراکت راهبردی بر فروش تسلیحات (از جمله پهپادهای اسرائیلی که در جنگ‌های قره‌باغ ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ علیه ارمنستان استفاده شد)، تجارت نفت (تا حدود ۴۰ درصد نیاز نفتی اسرائیل از آذربایجان تأمین می‌شود) و تبادل اطلاعات برای مقابله با ایران استوار است.
نقش ترکیه در سیاست خارجی آذربایجان
سومین عامل این معادله، نقش ترکیه است. آنکارا متحد نزدیک باکو است، اما در مواضع علنی، اقدامات اسرائیل در غزه، سوریه و اکنون ایران را محکوم می‌کند. بااین‌حال، ترکیه همچنان روابط تجاری با اسرائیل را حفظ کرده است، به‌ویژه در زمینه ترانزیت نفت از آذربایجان. ترکیه ایران را به‌عنوان رقیبی در خاورمیانه و قفقاز جنوبی می‌بیند و از تضعیف آن چندان ناراضی نخواهد بود، هر چند مایل به بی‌ثباتی فراتر نیست.
با در نظر گرفتن این ملاحظات متضاد، باکو تمایل چندانی به بی‌ثباتی بیشتر ندارد، اما ممکن است علاقه‌مند به تضعیف نفوذ تهران بر کشور باشد. از نگاه باکو، بی‌طرفی ظاهری، از تحریک ایران جلوگیری می‌کند و درعین‌حال موجب اطمینان اسرائیل، آمریکا و ترکیه می‌شود. با این‌حال، در پشت درهای بسته، باکو آسیب‌پذیری ایران را فرصتی برای پیشبرد منافع خود می‌بیند.
منافع ملی آذربایجان چیست؟
یکی از این منافع، انزوای بیشتر ارمنستان، رقیب منطقه‌ای آذربایجان است. باکو ممکن است محاسبه کند که جنگ با اسرائیل و آمریکا، تهران را سرگرم و توان آن را در مخالفت با پروژه موسوم به «کریدور زنگزور» تضعیف می‌کند؛ یعنی مسیری زمینی که باکو می‌خواهد از طریق ارمنستان ایجاد کند تا قلمروی اصلی آذربایجان را به نخجوان و ترکیه متصل کند. تهران قویاً با این ایده مخالفت کرده، زیرا بیم آن دارد که این مسیر دسترسی ایران به مرز ارمنستان را قطع کند.
حملات متعاقب اسرائیل به خاک ایران، از جمله تبریز، به‌نظر می‌رسد انسجام ملی‌گرایی ایرانی را تقویت کرده باشد، نه آنکه باعث اختلافات قومی شود. در این زمینه، روابط نزدیک باکو با اسرائیل در ایران تحت بررسی‌های انتقادی فزاینده‌ای قرار گرفته است. مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان، اخیراً گفت ایران از آذربایجان خواسته تحقیقات جامعی درباره اتهام ورود پهپادهای اسرائیلی از آسمان آذربایجان به ایران انجام دهد.
به ادعای نویسنده نشنال اینترست، درصورت ازسرگیری خصومت‌ها باکو خواهد کوشید شراکت امنیتی خود با اسرائیل را حفظ کند و همزمان، اطلاعاتی را به‌طور محرمانه با آمریکا به اشتراک بگذارد؛ حتی اگر این کار به بهای تضعیف روابطش با ایران باشد. درعین‌حال، باکو تلاش خواهد کرد از انتقام‌جویی مستقیم ایران اجتناب کند و مانع از سرریز پیامدهای جنگ به داخل خاک خود شود.
هرچه این درگیری طولانی‌تر و گسترده‌تر شود و پای بازیگران بیشتری از جمله آمریکا و سایر قدرت‌های منطقه‌ای به میان بیاید، این تلاش پرتنش برای ایجاد تعادل برای باکو دشوارتر خواهد شد.
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه